شبکه‌های اجتماعی ایرانی جای تلگرام را می‌گیرند؟

گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایل موضوعی است که طی سال‌های گذشته در بسیاری کشورها تجربه شده و حتی اپراتورهای ارائه کننده خدمات را به سمتی سوق داده که به دنبال چاره اندیشی برای جبران کاهش درآمدهایی که به دلیل فعالیت این شبکه‌ها به آنها تحمیل می‌شود، باشند.

آمارها گویای آن است که در ایران بیش از ۲۵ میلیون کاربر تلفن هوشمند وجود دارد اما اغلب این افراد در حال استفاده از شبکه‌های اجتماعی خارجی از جمله تلگرام هستند و درآمدهای حاصل از این بخش به راحتی به جیب کشورهای دیگر می‌رود.

گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایل موضوعی است که طی سال‌های گذشته در بسیاری کشورها تجربه شده و حتی اپراتورهای ارائه کننده خدمات را به سمتی سوق داده که به دنبال چاره اندیشی برای جبران کاهش درآمدهایی که به دلیل فعالیت این شبکه‌ها به آنها تحمیل می‌شود، باشند.

در ایران هم مانند دیگر کشورها استفاده از شبکه‌های اجتماعی با گسترش روزافزون مواجه شده و تعداد کاربران این شبکه‌ها به طور دائم در حال افزایش است، اما با وجود دایره گسترده کاربران این شبکه‌ها، همچنان جای نمونه‌های کارآمد داخلی خالی بوده و بازار این بخش به شرکت‌های خارجی واگذار شده است.

البته ورود و فعالیت شبکه‌های خارجی به ایران هم کار چندان ساده‌ای نبوده و در ابتدا با  مخالفت‌های بسیار و مقاومت نهادهای متعدد مواجه شد، اما با اصرار دولت و پیگیری‌های صورت گرفته در نهایت بر خلاف سال‌های گذشته فعالیت برخی شبکه‌ها در ایران استمرار پیدا کرده و به جای فیلتر کردن، قرار بر آن شد که فعالیت این شبکه‌ها حالت مشروط داشته باشد.

از سوی دیگر از ابتدای کار، مسئولان بر لزوم طراحی نمونه‌های کارآمد داخلی تاکید کرده و همواره یادآور می‌شدند که لازم است در این خصوص شبکه‌های توانمند داخلی جایگزین نمونه‌های خارجی شوند اما تا زمان ایجاد نمونه‌های مناسب داخلی، فعالیت شبکه‌های خارجی در چارچوب خطوط قرمز نظام دنبال خواهد شد.

مزیت شبکه‌های اجتماعی

نکته دیگر آنکه حتی ارزش افزوده ای که در این بخش ایجاد می‌شود، لزوم فعالیت نمونه‌های داخلی را بیش از پیش مشخص می‌کند. تاجائی که زمانی رئیس سازمان فناوری اطلاعات در این باره متذکر شده بود "نباید مزیت شبکه‌های اجتماعی به جیب خارجی ها برود".

نصر الله جهانگرد در عین حال از پیگیری امور مربوط به آئین نامه حمایتی شکل‌گیری شبکه های اجتماعی داخلی در شورای عالی فضای مجازی خبر داده و گفته بود که در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با مشورت مرکز ملی فضای مجازی در حال تدوین پیش نویسی برای شکل گیری شبکه‌های اجتماعی داخلی هستیم و در این آئین نامه موضوع حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی در سطح ملی که بتوانند بر اقتصاد کشور تاثیر بگذارند مورد تاکید قرار گرفته است.

شبکه‌های اجتماعی در دستور کار شورای عالی فضای مجازی

از سوی دیگر اهمیت این موضوع در نهایت موجب شد با وقفه ای چند ماهه، چندی پیش دبیر شورای عالی فضای مجازی از پیگیری این موضوع در جلسات آتی شورای عالی فضای مجازی که با حضور رئیس جمهور برگزار می‌شود، خبر دهد.

اوایل هفته گذشته نیز با تشکیل جلسه شورای عالی این مسئله مورد پیگیری قرار گرفته و با نظر اعضای این شورا مصوب شد تا طرح تشویق و تسهیل ارائه خدمات برای حمایت از شرکت‌های فعال در توسعه شبکه های اجتماعی داخلی در جلسه آینده به شورا ارائه شود.

پس از این جلسه نیز وزیر ارتباطات در قالب حکمی علی اصغر عمیدیان، معاون وزیر و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی را به عنوان مسئول ساماندهی شبکه های اجتماعی معرفی کرد. در بخشی ازاین حکم نیز تاکید شد که با همکاری و همیاری کلیه عوامل ذی ربط و بهره گیری از ظرفیت ها و امکانات وزارت، سازمان ها و شرکت های تابعه، زمینه فراگیر شدن شبکه های اجتماعی بومی فراهم شود.

دلیل بی مهری مردم به شبکه‌های اجتماعی داخلی

اما طی سال‌های گذشته برخی شبکه‌های اجتماعی موبایل در داخل کشور ایجاد شد و به فعالیت پرداختند اما هر یک از آنها بنا به دلایلی موفق به کسب توفیق چندانی در این راه نشده و از رقابت جدی بازماندند. برای این ناکامی دلایل متعددی از سوی کارشناسان عنوان شده است.

حسن نجفی سولاری -مشاور مرکز ملی فضای مجازی- با تاکید بر اهمیت مباحث امنیتی اینگونه عنوان کرده بود که امنیت مسئله ای است که باعث می شود کاربران آنچنان به سمت این شبکه ها تمایل نداشته باشند، چرا که به تصور بسیاری از افراد سرور این شبکه های داخلی در اختیار مسئولان یا در دست افراد خاص قرار دارد و از این رو اعتماد و اطمینانی به این شبکه ها وجود ندارد، بنابراین باید این اعتماد را در جامعه ایجاد کرد.

اطلاعات مردم در شبکه‌های اجتماعی داخلی رصد می‌شود؟

بحث دسترسی به اطلاعات کاربران از جمله موضوعاتی است که طی این سال‌ها به عنوان مانعی مهم بر سر راه استفاده مردم از سرویس ‌های مختلف داخلی - از ایمیل‌های بومی گرفته تا شبکه‌های اجتماعی - مطرح است.

وزیر ارتباطات در پاسخ به این سوال تاکید کرده طبیعی است که شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی در هر کشوری امکان رصد شدن داشته باشند، اما رصد کردن فعل و انفعالات به معنای نفوذ به حریم خصوصی افراد نیست.

محمود واعظی همچنین متذکر شد که دولت برای حریم خصوصی افراد احترام قائل است و هیچ شرکتی - چه داخلی و چه خارجی - اجازه ورود به حریم خصوصی مردم را ندارد، اما به هر صورت تحولات این فضا مورد بررسی قرار دارد.

چرا شبکه‌های اجتماعی داخلی شکل نمی‌گیرد؟

اما رئیس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات هم چندی پیش با بیان اینکه سازمان تنظیم مقررات زمینه فعالیت شبکه‌های اجتماعی و OTT را با استفاده از مشاوران خارجی طراحی و تعریف کرده‌ است، متذکر شد: به عنوان نماینده دولت تحت سوال بودیم که چرا شبکه‌های اجتماعی داخلی شکل نمی‌گیرد و به همین دلیل در پیگیری این موضوع نشست‌های مشترکی با شورای عالی فضای مجازی و کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و سازمان فناوری اطلاعات داشته و در نهایت کمیته‌ای چهارجانبه تشکیل و قانونگذاری برای ارائه مدلی برای کسب و کارهای شبکه‌های اجتماعی آغاز شد.

علی اصغر عمیدیان با اشاره به برگزاری جلساتی با فعالان این عرصه و اپراتورهای تلفن همراه گفت: در این جلسات موضوعات متعددی از مسائل اقتصادی و سرمایه‌گذاری گرفته تا مباحث فنی و زیرساختی، قانونگذاری و امنیتی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در آن نمایندگان بخش‌ها نظرات خود را ارائه دادند که به عنوان مثال توسعه‌دهندگان شبکه‌های اجتماعی معتقد بودند هزینه‌های بالای توسعه سرویس به گونه‌ای است که باید پشتوانه حاکمیتی برای آنها ایجاد شود.

رئیس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات همچنین متذکر شد که توسعه شبکه‌های OTT می تواند موجب افزایش بهره‌وری و سرمایه‌گذاری اپراتورها شود، اما اپراتورها معتقدند این شبکه‌ها نباید روی خدمات صوتی تمرکز داشته باشند، هرچند درآمد حاصل از صوت در حال کاهش است. در عین حال اپراتورهای موبایل می‌گویند مباحث حقوقی و امنیتی نیز باید به صورت شفاف مشخص شوند تا مدل تجاری برد-بردی قابل تعریف باشد.

معاون وزیر ارتباطات در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر در ارتباط با فعالیت این شبکه‌ها سه کارگروه در زمینه‌های زیرساخت، قوانین و سرمایه‌گذاری تشکیل شده است، افزود: قطعا معتقدیم که تامین مدل کسب و کار توسط حاکمیت صورت گیرد و قرار نیست اینگونه باشد که از جیب بخش خصوصی تمام هزینه‌ها را پشتیبانی کنیم.

عمیدیان همچنین متذکر شد: ما به عنوان حاکمیت چارچوب تعیین می‌کنیم و شرایط صدور پروانه را تسهیل می‌کنیم. البته اعتقادی به صدور مجوز برای OTTها نداشتیم اما در جلسه‌ با اپراتورها و نمایندگان شبکه‌های اجتماعی اینگونه عنوان شد که در تعاملات بین‌المللی و کاری، نبود مجوز، شرکت‌ها را دچار مشکل خواهد کرد و بهتر است که مجوزی در این راستا ارائه شود.

جای خالی حمایت از شبکه‌های بومی

اما با تمام این تفاسیر بسیاری از فعالان بازار ICT از حمایت‌های کمرنگی که از آنها صورت می‌گیرد به عنوان یکی از موانع اصلی فعالیت‌های خود اشاره‌ می‌کنند.

وزیر ارتباطات چندی پیش در این باره یادآورشد: پیگیری مسائل مربوط به شبکه‌های اجتماعی داخلی در خصوص موضوعات حقوقی، قضایی و رفع تبعیض، امری موثر در پایداری و بقای این شبکه‌ها به شمار می‌رود. اعتقاد ما بر آن است که باید با شبکه‌های اجتماعی داخلی برخورد راحت‌تری صورت گیرد تا نسبت به شبکه‌های اجتماعی خارجی نگاه سخت‌گیرانه‌تری وجود داشته باشد.

وی همچنین با اشاره به شبکه داخلی بیسفون عنوان کرد: از زمانی که این شبکه ۱۳۰ هزار کاربر داشته موضوعات مربوط به آن را پیگیری می‌کردم و حال بر این اعتقادم که موفقیت بیسفون موجب اقتدار نظام خواهد شد.

اما واعظی با تاکید بر نقش سایر نهادها به سازمان صدا و سیما اشاره کرد و گفت: جای تعجب دارد که صدا و سیما در ارتباط با معرفی شبکه‌های اجتماعی داخلی سخت‌گیری می کند اما شبکه‌های پرمخاطب آن مدام تلگرام را تبلیغ می‌کنند.

وی در پاسخ به گلایه‌هایی که گاهی از سوی ارائه‌کنندگان شبکه‌های اجتماعی داخلی مطرح شده و از مشکلاتی که به واسطه نظارت دولتی ایجاد می‌شود هم اظهار کرد: ما هیچ محدودیتی برای این شبکه‌ها ایجاد نمی‌کنیم و در اولین شبکه داخلی که شروع به فعالیت کرد هم حتی ما خود از کاربران آن بودیم. اکنون بحث محدودیت این شبکه‌ها را نداریم، اما شبکه‌ای مانند بیسفون زمانی که کاربران آن زیاد شد نتوانست رشد لازم را داشته باشد که امیدواریم مشکلات این اپلیکیشن اصلاح شود. همچنین شنیده می‌شود برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه شریف نیز برنامه‌ریزی مناسبی در این زمینه صورت داده‌اند.

حال با تمام این تفاسیر همچنان دسترسی و استفاده مردم از شبکه‌های اجتماعی داخلی درگیر  اما و اگرهای متعدد بوده و عملیاتی نشده است، اما در هر صورت حتی پس از ایجاد چنین شبکه‌هایی، بحث اقبال مردم مطرح است که این امر ایجاب می‌کند همان طور که‌ پیش از این در صحبت های مسئولان نیز تاکید شده، فعالیت شبکه‌های داخلی به گونه‌ای باشد که شرایط آنها کاربران داخل ایران را به استفاده از نمونه های داخلی ترغیب کند.