نکات جدیدی در کاوش‌های جدید پژوهشگران درباره توالی استقرار و آثار فرهنگی مربوط به دوره‌ی ساسانی و ادوار پس از آن در تخت سلیمان آشکار شده است.
«میثم لباف خانیکی»، سرپرست هیات باستان‌شناسی گفت که آنچه بیش از دیگر بناهای مجموعه معماری تخت سلیمان جلب نظر می‌کند، بقایای ایوان رفیعی معروف به ایوان خسرو است که در غرب مجموعه و مشرف به دریاچه ساخته شده است.
لباف گفت:
در گام نخست، لزوم شناخت بنا ایجاب می‌کرد بخشی از ایوان ساسانی که در زیر لایه‌های متوالی مدفون شده بود، مورد مطالعه قرار گیرد؛ این بخش شامل قسمت‌های پایینیِ جرزهای شمالی و جنوبی ایوان و کف اصلی ایوان می‌شود که در دوره‌ی ساسانی ساخته شده است
به منظور پرهیز از اجرای کاوش‌های دامنه‌دار، تصمیم گرفته شد که در مرحله‌ی اول به خواناسازی دیواره‌های گمانه‌هایی اقدام شود که در سال ۱۳۸۰ در مجاورت جرزهای ایوان حفر شده بود.
«لباف» گفت که گمانه‌زنی سال ۱۳۸۰، در محدوده‌ی چهار کارگاه (یک گمانه در مجاورت جرز جنوبی و سه گمانه در مجاورت جرز شمالی) صورت گرفته بود که در فعالیت باستان‌شناسی سال جاری دو گمانه، مورد خواناسازی و بازنگری قرار گرفت که در نتیجه‌ی خواناسازی گمانه‌های قدیمی، شکاف‌ها و شکستگی‌های موجود بر بدنه‌ی جرزهای شمالی و جنوبی ایوان خسرو به دقت بررسی و مستند نگاری شد.
این باستان‌شناس افزود:
همچنین به منظور بازبینی توالیِ لایه‌های فرهنگی و شناسایی سازه‌های عمقی، کارگاه جدیدی به ابعاد ۲×۲ متر به گوشه‌ی شمال شرق یکی از گمانه‌های قدیمی اضافه شد که دیواره‌های این گمانه، اطلاعات ارزشمندی از توالی لایه‌های فرهنگی در محل ورودی ایوان خسرو ارائه داد که یکی از مهم‌ترین یافته‌های این گمانه، مقطعی از یک کوره‌ی سفال‌پزی است که به نظر می‌رسد به صورت چاله‌ای در کف ایلخانی ایوان ایجاد شده بود.
«لباف» در ادامه گفت که براساس کاوش‌های باستان‌شناسی سال ۱۳۳۷، در بخش‌های مختلف تخت سلیمانِ ایوان خسرو به انضمام دو تالار جانبی و اتاق‌هایی که در منتهی الیِ غربی ایوان ساخته شده بودند، عمارتی مجلل را شکل می‌داده که در دوره‌ی ساسانی به عنوان شاه‌نشین کاربری داشته است.
به گفته این باستان‌شناس، فرسایش و ویرانی این ایوان در ادوار پس از سقوط ساسانیان و رسوب‌گذاری پیاپی دریاچه سبب شده که کف اصلی ایوان در زیر لایه‌ای از خاک و آوار به ضخامت تقریبی سه متر مدفون شود؛ زمانی که ایلخانان مغول در قرن هفتم هجری به تخت سلیمان آمدند، کف جدیدی بر سطح برآمده‌ی زمین ساختند.
لباف با اشاره به اینکه ایوان خسرو در دوره‌ی ایلخانی بر بلندای جرزهای شمالی و جنوبی افزوده شد و این بار، طاق جدیدی با قوس جناغی بر جرزهای این ایوان استوار گشت، گفت:
در همین دوره، نمای ایوان با طاق‌نماها و مقرنس‌های ایلخانی تزیین شد و فضای داخلی با کاشی‌های زرین فام پوشش یافت. همچنین در فضاهای جانبی نیز پاره‌ای تغییرات انجام شد و دو تالار هشت‌گوش مجلل در دو گوشه‌ی انتهایی ایوان خسرو بنا شد.
به گفته لباف، عکس‌هایی که در اوایل قرن حاضر از ایوان خسرو تهیه شده، بیانگر این است که تا قبل از سال ۱۳۳۵ شمسی، جرز جنوبی ایوان تا ارتفاع قابل‌توجهی باقی بوده و هنوز آثاری از تزیینات معماری و کتیبه‌های ایلخانی بر نمای ایوان مشهود بوده است، ولی به دلیل به یغما رفتن مصالح معماری و عوامل مخرب محیطی، این دیوار فرو ریخته و امروزه تنها بخشی از جرز شمالی ایوان خسرو باقی‌مانده است.
ین باستان‌شناس در ادامه افزود:
به‌منظور حفظ بقایای جرز شمالی ایوان، در دهۀ ۱۳۵۰ شمسی، شبکه‌ی درهم تافته‌ای از لوله‌های آهنی برگرد این سازه ایجاد شد تا از رانش بیشتر دیوار و تخریب آن پیشگیری شود. اگرچه داربست فلزی، به‌خوبی از وظیفه‌ی خویش برآمده، ولی منظر نازیبایی به ایوان خسرو بخشیده است؛ از این رو، پایگاه تخت سلیمان در سال جاری بر آن شد تا با همکاری متخصصانی از پژوهشکده‌ی بناها و بافت‌های تاریخی پژوهشگاه میراث فرهنگی گردشگری و دانشگاه درسدن آلمان در جستجوی راهکاری حفاظتی، به استحکام بخشی بنای مزبور پرداخته و نهایتاً داربست‌ها را با روش‌ها و ابزارهای نوین جایگزین کند.
طبق این گزارش، مجوز بازنگری کاوش‌های پیشین و انجام کاوش محدود در گمانه ایوان غربی تخت سلیمان توسط رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شده است.
نظرات بینندگان