بهانه ثبت سه قنات اصفهان در فهرست میراث جهانی: هنر و اندیشه در کاریزهای زمان

جلوه های تاریخی، فرهنگی و شاخصه های علمی و اقتصادی این خطه همواره حیرت و تحسین جهانیان را برانگیخته است.

بهره گیری عالمانه از طبیعت در ابعاد مادی و معنوی، بزرگترین هنر ایرانیان بویژه ساکنان فلات مرکز بوده که جلوه های این هنر را در اثار تاریخی مختلف ایران زمین و بیش از 20 هزار جاذبه تاریخی و گردشگری استان اصفهان می توان دید و حس کرد.

قناتها و کاهریزها نمادی از هنر زیستن و بهره گیری از مواهب طبیعی در نصف جهان است که امروزه نگاه جهانیان را به خود معطوف کرده است. 

استان اصفهان پس از استان های خراسان رضوی و جنوبی، با چهار هزار و 672 رشته قنات و 79 هزار و 602 هکتار زمین زیرپوشش این قنات ها، سومین منبع ذخیره آبی این میراث کهن در کشور به شمار می رود.

بر این اساس بتازگی در چهلمین نشست شورای جهانی ثبت آثار تاریخی وابسته به سازمان علمی و تحقیقاتی ملل متحد (یونسکو) که در شهر استانبول در کشور ترکیه برگزارشد، پرونده 11 قنات تاریخی ایرانی، بویژه سه قنات تاریخی از استان اصفهان شامل قنات 'مون' در اردستان و قنات های 'وزوان' و 'مزدآباد' در شهرهای وزوان و میمه از توابع شهرستان شاهین شهر و میمه) بررسی و با اکثریت آرا این قنات ها به عنوان بیستمین اثر تاریخی کشورمان در فهرست میراث جهانی در سال 2016 میلادی به ثبت رسید. 

قنات وزوان، یکی از قنات های به ثبت رسیده در استان اصفهان است که در قسمت شمالی شهر وَزوان واقع شده و شواهد موجود نشان می دهد که بیش از سه هزار سال قدمت دارد.

طول قنات وزوان یک هزار و 800 متر و عمق چاه مادر آن 18 متر و دارای 64 حلقه چاه است.

قنات بزرگ و تاریخی وزوان دارای سد زیرزمینی است و قادر است؛ آب را در فصولی که کشاورزان نیاز به آب ندارند، ذخیره کند.

باستان شناسان ژاپنی این قنات تاریخی را یکی از نادر ترین قنوات جهان معرفی کرده اند.

قنات مزد آباد، با طول 18 کیلومتر و با عمق یک صد متر در قسمتهای نزدیک به مادر چاه و دبی آب به رودخانه ای زیرزمینی شباهت دارد و هم به لحاظ سنگواره های آستالاگمیت و آستالاگتیت به غار علیصدر همدان شبیه است. 

این قنات بر اساس مطالعات زمین شناسان دانشگاه تهران دومین قنات قدیمی کشور با عمری دو هزار ساله است.

قنات مون که در منطقه اردستان واقع شده، تنها قنات دو طبقه ای است که در 800 سال پیش در محله ' مون ' شهرستان اردستان در استان اصفهان احداث شده است. 

این قنات از نمونه کارهای جالب علم مهندسی قدیم است که برای کاوش و حفر آن مقنیان ورزیده به کار گرفته شده اند و با در نظر گرفتن شرایطی اقلیمی آن را ایجاد کرده اند.

این قنات 3،5 تا 4 کیلومتر طول دارد و عمق مادر چاه آن 31 متر است، 30 میله دارد و مقدار آبدهی آن 60 لیتر در ثانیه است.

میله های اولیه این قنات در محله 'محال' واقع در جنوب شهر اردستان حفر شده و به طرف شمال غرب امتداد دارد. 

مادر چاه قنات 'چاه دوقلو' نام دارد که در کنار امامزاده اسماعیل واقع و از دو کانال موازی که روی هم قرار گرفته و در چاه های عمودی مشترکند تشکیل شده است. 

نام گذاری چاه دوقلو به این علت است که در این محل دو میله چاه در کنار هم قرار دارند که یکی از آن ها متعلق به چاه رویین به عمق 27 متر و دیگری متعلق به قنات زیرین به عمق 30 متر است که اگر دهانه کوره قنات زیرین را یک متر فرض کنیم، کل عمق چاه مادر به 31 متر می رسد. 

کانال رویی حدود 200 متر دورتر از کانال زیرین، آفتابی می شود و سپس در پایین دست، در محلی به نام محله سیدهای اردستان به همدیگر متصل می شوند. 

مزه آب کانال رویی از آب قنات زیری بهتر، شیرین تر و خوش طعم تر و در تابستان خنک تر است.

قنات دو طبقه مون با شماره 9023 در سال 1382 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

ثبت ١١ قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از دوهزارو ٥٠٠ تا 200 سال در شش استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، کرمان، مرکزی و اصفهان رهاورد فرهنگی مطلوبی در حوزه گردشگری کشور محسوب می شود.