هنر اصیل ایرانی که کماکان محبوبیت دارد

رویه گیوه بدست زنان و توسط انواع سوزن ها (به جز سوزن خیاطی) و جوالدوز بافته می‌شود و قسمت کف گیوه (زیره) نام دارد که از جنس پارچه، چرم یا لاستیک می باشد. کف گیوه (زیره) از نظر جنس سه نوع می باشد:

یکی از انواع آن پارچه است که جنس پارچه باید از پنبه باشد و به غیر از پنبه، نمی توان آن را درست کرد.(تختی که از پارچه تهیه می شود، هر چه پارچه کهنه باشد تخت آن مرغوب تر است.)تختی که پارچه در ساختمان آن بکار رفته در فرهنگ آباده به آن شیوه می گویند. این نوع تخت از نظر کیفیت در سطح بالایی قرار گرفته.

دومین نوع آن چرم است که کیفیت آن کمتر از پارچه است.

سوم لاستیک است که از کیفیت خیلی کمی برخوردار است ولی طول عمر آن از بقیه زیادتر است.

اهمیت 

در منطقه کوهستانی کردستان و کرمانشاه، گذرگاههای صعب العبور آن، کم بودن راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (که فصلهای کار هستند) پاافزاری را می طلبد که سبک، راحت، مقاوم، خنک و در عین حال ارزان باشد. خود منطقه عشایری، روستائی و جوامع نیمه شهری با امکانات موجود منطقه قادر به تولید آن باشند، و تا حدی خودکفا بوده و تا حد خود مصرفی بتوانند به تولید آن اقدام کنند. پا افزاری چون گیوه بهترین پاسخگو برای تمامی این نیازها بوده و هنوز هم می تواند باشد زیرا:

1- مواد اولیه کف آن تماماًً در منطقه موجود است.

2- ابزار کار ساده است و به راحتی می توان آن را تهیه کرد.

3- بخش عظیمی از زنان منطقه را که در زمینه کارهای تولیدی مسلط منطقه قادر به فعالیت نیستند فعال می کند.

4- در صورت تولید بیشتر می تواند حوزه آن به خارج از محدوده خود نیز کشیده شود و به جای اینکه با خروج مواد اولیه غذائی، نیازهای دیگر تأمین گردد، مواد غذائی برای اهالی باقی بماند، نوع تغذیه کامل گردد، از مقدار بیماریهای ناشی از سوءتغذیه کاسته شود، نیروی بیشتری صرف تولیدهای مسلط منطقه گردد، راه سیاست خودکفائی بازتر شود، و نیازهای مصرفی منطقه از این راه تأمین گردد.

طرز تهيه وآماده سازي :

1-پارچه :پارچه مصرفي در زير كلاش بايد از نوع نخي باشد يعني 100 درصد نخ باشد

 تا هنگام فتيله كردن حالت چسبندگي داشته باشد , هرچه بافت آن ريز باشد بهتر است مانند انواع پارچه هاي متقالي وچلوار .

2-رنگ : معمولا" براي اينكه كار توليدي تنوع داشته باشد قبل از مصرف پارچه ها را بارنگ آبي – قرمز رنگ نموده وبا تركيب آنها درهنگام كار زيبايي خاصي به كار داده ومتناسب با سليقه افراد رنگها را تركيب مينمائيم . دررنگ آميزي بايد رنگ مرغوب به كار بريم تا درهنگام كار رنگ را پس ندهد طرحهاي رنگي شامل ابي با خطهاي سفيد - آبي وقرمز – قرمز وسفيد دربرخي موارد قرمز خالص نيز براي دختر خانمها توليد ميشود . 

3-چرم : چرم مخصوص در تيرك كلاش بايد از چرم گاو نر باشد چون چرم گاو ماده دراثر كار شل وكيفيت كلاش را از بين ميبرد طريقه آماده سازي به اين شرح است چرمي تازه با وزن درحدود 28 الي 30 كيلو گرم تهيه نموده پس آن را درفضايي باز با سطحي تميز پهن نموده به طوري كه طرف مودار آن در زير قرار بگيرد وطرف ديگر آنرا با خاكستر خالص چوب كاملا" پوشانده يك روز بعد آنرا از وسط تا ميزنيم تا هنگام نرم كردن آن فضاي كمتري بگيرد درفصل گرم به مدت 1هفته چرم كاملا" خشك ميشود ودرفصل سرد حدود 15 روز بعداز خشك شدن آنرا را در مخزن آب انداخته به صورتيكه همه جاي آن را آب بپوشاند پس از 20ساعت چرم نرم شده را با چاقو يا تيز بر به نوارهاي در طول 180 الي 200 سانتيمتر با عرض 12 ميليمتر برش زده پس از 3 ساعت اين نوارها را جداگانه جمع كردت تا هنگام كار بايد توجه شود از پاشيدن نمك برروي چرم خودداري شود .

 

 4-قظيف : آلت تناسلي گاو است كه مصرف آن در پاشنه ونوك زير كلاش ميباشد آن را خشك نموده وهنگام استفاده پس از نرم كردن به قطعه هاي 4 الي 5 سانتي متري برش زده ودركيسه هاي نگه داري ميكنيم .

5-پي گاو : پي گاو را هنگام كار به رشته چرم مي مياليم تا داخل فتيله ها در موقع كشيدن روان باشد پي گاو را به گلوله هاي كوچك تبديل نموده آن را داخل كيسه پارچه ها درجال خنك نگهداري ميكنيم .

6-ميخ : ميخ مصرفي زير كلاش از نوع سياه ميخ 2/1 ميباشد كه با آن نوك وپاشنه كه همان قظيف است ميخ كوبي كرده به آن استحكام بيشتري ميبخشد وزود ساييده نميشود .

7-نخ يا ريسمان بنايي :از اين ريسمان براي اتصال سوزن با چرم درهنگام چرم كشي واتصال سوزنهاي پرگه ما درهنگام پرگه ما دادن .

8-موي بز : موي بز تابيده را درطول 60 سانتيمتر 4 رشته ايي كرده و هر رشته از 8 رشته باريكتر تشكبل شده سپس هريك از چهار رشته را به هم تاب زده واستفاده آن براي نصب نمودن رويه كلاش به آن .

9- كتيرا : پس از برش وپايان كار كتيرا را به كناره هاي زير كلاش ميماند تا رشته هاي پارچه به هم بچسبند چند تكه كتيراي خشك را دريك ليوان آب انداخته پس از حل شدن درآب آماده استفاده است .

 مراحل آموزش گيوه كشي  :

 مراحل آموزش گيوه كشي شامل : 1- ايمني كار 2- شناخت ابزار كار وروش استفاده از هركدام از آنها 3- رنگ آميزي پارچه 4- برش پارچه در اندازه 13×6 (خشتك) و 13×5 (ناوخ) 5- نم زدن وتا كردن ناوخ وخشتك جهت فتيله زدن 6- فتيله كردن ناوخ وخشتك 7-چيدن فتيله ها دركنارهم وتعيين اندازه ويا شماره زير كلاش (مراجعه به جدول شماره تعيين اندازه هاي زيركلاش ) 8-تيغ زدن وپي كه نه كردن 9-برش چرم به رشته هايي درطول 180 سانتيمتري الي 200 سانتيمتري وعرض 12 ميلي متري پس از نرم شدن درآب وپاكسازي مو وچربي اضافي آن 10-نصب چرم به قظيف پاشنه 11- تيغ زدن تيركهاي 2و3و4و5 , اتوزدن تيركها ورد كردن چرم داخل آنها 12-چرم كشي 13-كاشي بند 14-نقشه كشي 15-تيغ زدن پرگه ما وبافت پرگه ما درمسير نقشه 16- برش زائده هاي كناري زير كلاش 17-ميخ كوبي نوك وپاشنه 18-نقش زدن وكوبيدن زير كلاش 19-كتيرا زدن 20-طريقه نگه داري از زير كلاش تا زماني كه رويه آن را ميباقيم وبه مصرف كننده تحويل ميگردد .

مراحل اجرايي توليد يك جفت زيركلاش

الف) آماده سازي مواد مصرفي مورد نياز :

1-رنگ آميزي پارچه : براي رنگ آميزي پارچه بايد به اين ترتيب عمل شود . آب به مقدار لازم را درداخل ديگ مناسبي حرارت داده تا دماي آن به 100 درجه سانتيگراد برسد سپس متناسب با مقدار آب رنگ مورد نظر را اضافه ميكنيم (هر15ليتر آب 1 قاشق مرباخوري رنگ) وآن را كاملا" به هم زنيد تا رنگ درآب حل شود بعد پارچه را به آرامي به داخل رنگ انداخته تا كاملا" به رنگ آغشته شود پس از 10 دقيقه پارچه ها را از ديگ خارج نموده با آب سرد بشوييد تا رنگ اضافي آن شسته شود وهنگام كار رنگ را پس ندهد بعد از اين عمل پارچه ها را درسايه دور از نور مستقيم آفتاب خشك نموده (هريك ديگ با 80 ليتر آب و 3/5 قاشق مربا خوري رنگ براي 40 متر پارچه لازم است )    

2-برش پارچه : براي يك جفت زيركلاش متوسط حدود 5 متر پارچه لازم است 5/2 مترآن را در ابعاد 6×13 سانتيمتري براي خشتك برش و 5/2  متر ديگر را درابعاد 5×13 براي ناوخ برش ميزنيم

3-نم زدن : هرناوخ را داخل يك خشتك گذاشته وآنها را باآب نم زده پس يك سوم هركدام از خشتك وناوخها را تازده وپشت سرهم چيده يك وزنه را روي آنها ميگذاريم تا نم آب درهمه آنها به طور يكنواخت پخش شود وآماده فتيله كردن گردد

 4-فتيله كردن : پارچه هاي نم زده را كه 3/2 آن تا نشده بود در2 مرحله روي هم تا زده آن را برروي كنده گذاشته با يك دست نگه داريد وبا دست ديگر مشتك را برروي آن ميكوبيد تا تبديل به فتيله شود يعني براثر كوبيدن قسمتهاي تا خورده به هم ميچسبند در صورتيكه نم پارچه كم يا زياد باشد پارچه نميچسبد وفتيله درست نميشود .

5-تعين اندازه يا شماره زيركلاش :فتيله هاي كوبيده شده را دركنار هم چيده (به ترتيب از بزرگ به كوچك ) پاشنه – قد – سينه – نوك رامشخص نموده وآن را سانتيمتر كرده به طوريكه هردو لنگه آن هم اندازه باشد (مراجعه به جدول شماره 2)

6-پي كه نه كردن :فتيله هاي آماده شده را از پاشنه به نوك با درفش پي كه نه روي كنده سوراخ كرده و سيخ پي كه نه را تا زمان چرم كشي از داخل سوراخ فتيله ها عبور دهيد تا نظم آنها به هم نخورد وطول هردو لنگه يك اندازه باشد.

7-آماده سازي چرم يا دوال : چرم يا تيرك كه قبلا" به شكل نوار موازي درآمده بود درداخل آب انداخته تا نرم شود (حدود 10ساعت) پس مو وچربي اضافي آن را پاك نموده وعرض آن را يكنواخت كرده وبه اندازه 12 ميلي متر درآوريد . طرفي را كه محكم است براي متصل كردن به قظيف پاشنه انتخاب كنيد وطرف ديگر آنرا براي اتصال به سوزن آماده سازيد وبا پي گاو چرب نموده آماده تيرك كشي نماييد .

 

 8-آماده سازي قظيف : قظيف را درآب انداخته تا نرم شود وآنرا به قسمتهاي 5 سانتيمتري تقسيم نموده وبرش زنيد قظيف برش زده را به شكل ذوزنقه درآورده 3 سوراخ روي قاعده كوچك آن ايجاد نموده و يك سوراخ از وسط آن طوري ايجاد مينماييم كه با 3 سوراخ روي قاعده كوچك ارتباط داشته باشند چرم را به 2 سوراخ روي قظيف متصل نموده وسوارخ ديگر روي قاعده پس از عبور چرم از تيرك دوم به آن وصل مينماييم . قظيف بايد طوري قرارگيرد قاعده بزرگ آن رو به بيرون وقاعده كوچك آن به طرف داخل چسبيده به فتيله ها باشد .

ب)تيغ زدن تيركها :

تيرك اول :  همان سوراخهاي ايجاد شده درفتيله ها كه ميخ پي كه نه ازآن عبور داده بوديد ميخ پي كه نه را بيرون كشيده وبه جاي آن چرم را عبور ميدهيم .

تيرك دوم : فتيله ها را برروي زانو گذاشته از نوك به پاشنه دركنار تيرك اول فتيله ها را سوراخ كرده اما درسينه به اندازه 2 سانتيمتر از تيرك اول فاصله ميگيريم اين فاصله براي تيرك پنجم است كه فقط از سينه زير كلاش ميگذرد بعد از سوراخ كردن چرم را از قظيف نوك عبور داده وبعد از اتو دادن تيرك دوم رد ميكنيم .

تيرك سوم: پس از رد كردن چرم از تيرك دوم , چرم را از سوراخ روي قظيف پاشنه رد كرده با پا آن را نگه ميداريم وفتيله هاي روي زانو را از پاشنه به نوك براي تيرك سوم سوراخ ميكنيم آن را اتو داده چرم را از آن رد ميكنيم .

تيرك چهارم : چرم رد شده از تيرك سوم را پس از عبور از سوراخ وسط قظيف نوك با پا نگه داشته فتيله ها را روي زانو قرار ميدهيم واز نوك به پاشنه سوراخ كرده پس از اتو زدن چرم را ازآن عبور ميدهيم .

تيرك پنجم : اين تيرك اختصاص به سينه زيركلاش دارد آن فاصله را سوراخ كرده پس از اتو زدن تيرك مخصوص خود را به داخل آن ميكشيم .

ج) قدبر : يعني قسمت وسط كفه را كه معمولا" با رنگ معيني مشخص ميشود با يك انگشت قاصله به تيركهاي كناري يعني تيرك سوم وچهارم در دو طرف , با گازن يا درفش به شكل كماني كه گردي آن به طرف بيرون باشد برش زده اين عمل هنگام چرم كشي به فشرده شدن فتيله ها كمك ميكند .

د) چرم كشي : دراين مرحله چرمهاي داخل هر تيرك را به حدي ميكشيم تا كفه استحكام لازم را به دست آورد وطول آن به اندازه مورد نظر برسد بدين صورت عمل ميكنيم : ما به ابتداي هر تيرك يك دو الگير زده از تيرك چهرا به تيرك يك كشيده چرم را به وسيله استخولن شروع ميكنيم هرتيرك را كه كشيديم با يك دو الگير آن را نگه ميداريم اين عمل دوبار تكرار ميشود ودربين هريك از اين دفعات زير كلاش را با مشتك ميكوبيم تا تخت شود در آخرين مرحله چله كشي از تيرك يك به تيرك چهارم اضافي چرم را كشيده ودرانتهاي تيرك چهارم براي كاشي بند استفاده ميكنيم .

ز) كاشي بند : درپايان چرم كشي هركفه كلاش با چرم اضافي كه درانتهاي تيرك چهارم باقي ميماند عمل كاشي بند انجام ميگيرد به اين صورت كه چرم را از زير وروي كفه عبور داده آن را طوري ميكشيم تا زير كلاش تخت شود سپس با همان چرم اضافي درزير كفه طوري آن را پلومپ ميكنيم تا هنگام استفاده باز نشود واز خم وتاب خوردن زير كلاش تا خشك شدن چرم جلوگيري ميكند .

ر) نقشه ونقشه كشي : نقشه ها قالبهايي هستند در اندازه هاي مختلف و متناسب با پاهاي مختلف كه به وسيله آن روي كفه ها براي پرگه ما زدن نقشه كشي ميكنيم وهرنقشه داراي شماره مشخصي ميباشد .

ذ)تيغ زدن پرگه ما وپرگه ما دادن : مسير نقشه كشي شده را برروي كفه با تيغ پرگه ما سوراخ كرده و موهاي تابيده شده بز را كه همان پرگه ما است ودرچهار رشته هم اندازه ميباشد به سوزنهاي پرگه ما متصل نموده از مسير سوراخ شده چهار تا چهار تا رشته هاي پرگه ما عبور داده از پاشنه شروع كرده ازآن طرف به پاشنه ميرسيم ودرآنجا انتهاي نخهاي پرگه ما را مهار ميكنيم .

ص) برش كلاش : اضافي فتيله ها كه درطرف بيرون پرگه ما قرار گرفته به وسيله گازن برش زده بعد از برش با گازن تيزي پرزهاي ايجاد شده را برش ميدهيم .

ض) كتيرا زدن : كناره برش زده كلاش را با كتيراي حل شده درآب ماليده تا پرزهاي پارچه به هم بچسبد وبيرون نزند تا فرم كلاش و نماي بيروني آن بدريخت نشود .

ط) ميخ كوبي : درپايان كار نوك وپاشنه زيركلاش را با ميخ سياه نمره 2/1 درسه رديف ميخ كوبي كرده تا به قظيف نوك وپاشنه استحكام ببخشد تا هنگام راه رفتن نوك وپاشنه ساييدگي پيدا نكند علاوه برآن ميخ كوبي سبب اتصال چرم وقظيف ميگردد.

مدت زمان توليد يك جفت زير كلاش:

پس از اتمام دوره آموزشي مقدماتي (سه ماه) ودوره پيشرفته (دو ماه) وكسب مهارت لازم كه جمعا پنج ماه طول ميكشد فرد توانائي توليد يك جفت زير كلاش را در روز پيدا مكند.

ميزان مواد اوليه مصرفي ضروري  براي يك جفت زير كلاش :

1-پارچه نخي متقال يا چلوار (پنچ متر مربع) 2-چرم گاو (دو رشته) 3-قظيف (دوقطعه چهار سانتي متري) 4-ميخ سياه (پنچاه گرم) 5-موي بز (پنچاه گرم)

ميزان درامد كه براي كاراموخته (استاد كار) ميتوان ايجاد نمود:

درصورتي كه كاراموخته توانائي ومهارت توليد يك جفت در روز را پيدا كند به طور متوسط درامد ماهانه از ششصد هزار ريال تا نود هزار ريال خواهد داشت