لزوم بررسی ضررهای زیست محیطی آتش سوزی پتروشیمی بوعلی سینا

صبحانه پرس-عفیفه صیوانی: در حالی که تمام توجه مسئولان به خاموش کردن آتش سوزی در واحدهای پتروشیمی ماهشهر جلب شده است هیچ نهاد و مسئولی در خصوص مواد شیمیایی و سمی منتشر شده در آسمان ماهشهر توضیحی ارائه نداده است، مساله‌ای که رابطه مستقیمی با سلامت مردم منطقه دارد چرا از طرف دستگاههای مربوطه مانند وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست اطلاع رسانی نمی‌شود.

در ساعات پایانی روز آرام عید فطر، خبر حادثه‌ای در قلب پتروشیمی ایران خیلی زود به خبر اول صنعت نفت کشور تبدیل شد، حادثه‌ای که در صورت مهار نشدن ابعادش، می‌توانست تبدیل به بحرانی بزرگ شود.

پتروشیمی بوعلی‌سینا که در سایت ٤ منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی قرار دارد روز چهارشنبه، ١٦ تیرماه دچار انفجار و آتش‌سوزی شد، این شرکت در زمینی به مساحت ٣٦ هکتار در شمال غربی خلیج فارس در استان خوزستان، در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر واقع است.   خوراک مجتمع پتروشیمی بوعلی سینا، نفتای سبک و سنگین و بنزین پیرولیز است که طی فرآیندهای موجود در واحدهای عملیاتی مختلف به محصولات با ارزش و سود آور آروماتیکی نظیر پارازایلین و ارتوزایلین و بنزن تبدیل می شود. 

ابعاد حادثه به قدری بزرگ بود که خبر خیلی سریع در همه جا منتشر شد و بسیاری را نگران جان فعالان حاضر در منطقه کرد؛ نگرانی که حدود دوساعت پس از وقوع حادثه و با اعلام رئیس کل روابط عمومی شرکت هلدینگ خلیج فارس مبنی بر این‌که خسارت جانی از آتش سوزی پتروشیمی بوعلی سینا گزارش نشده است، موقتا برطرف شد. وی دلیل این حریق را نشتی در واحد ٩٠٠ پارازایلین این مجتمع اعلام کرد.

 تخلیه تمام کارکنان پتروشیمی از ایجاد تلفات جانی جلوگیری کرد اما با گسترش آتش‌سوزی و عدم موفقیت در مهار کامل آن، خطرات جانی مختلفی مردم منطقه را تهدید می‌کند‌. بخشی از این تهدیدها که مرتبط با آسیب‌های زیست‌محیطی هستند، در کوتاه‌مدت و درازمدت سلامت مردم منطقه و حتی کشورهای اطراف را نشانه رفته‌اند‌.

آتش‌سوزی که از چهارشنبه عصر آغاز شده بود، تا صبح پنج‌شنبه تاحدودی مهار شد، اما گرمای شدید هوا کار خود را کرد و دیگ جوشان مخزن نفتا در این واحد پتروشیمی دوباره شعله گرفت تا نگرانی‌ها از گسترش آتش به حدی برسد که شایعه شد به مردم ماهشهر گفته‌اند شهر را تخلیه کنید، شایعه‌ای که هرچند تکذیب شد اما چیزی از نگرانی مردم منطقه و پیگیران حادثه در نقاط دیگر کم نکرد. 

دامنه شایعه به همین‌جا محدود نشد، حدودا بعد از گذشت یک روز از حادثه شایعاتی به راه افتاد که حاکی از غیرطبیعی بودن حادثه پتروشیمی بوعلی سینا بود و آن را به عملیات خرابکارانه نسبت می‌داد، شایعه‌ای که خیلی زود توسط شخص وزیر نفت تکذیب شد. 

مقابله با شایعات در ساعات بحرانی، آسان‌تر از مقابله با شعله‌های آتش نبود. درحالی که گفته می‌شد برخی سعودی‌ها از اتفاقی که به صنعت روبه رشد پتروشیمی کشور آسیب وارد کرده بود خوشحالند، خوشحالی برخی منتقدان در داخل کشور نیز بسیار تعجب‌برانگیر به نظر می‌رسید.

یک کارشناس ارشد ایمنی و مدیریت بحران  در بررسی ابعاد دیگر حادثه پتروشیمی بوعلی بزرگترین و نامشهودترین خسارت این حادثه را «خسارت زیست - محیطی ناشی از اشتعال مخزن نام برد».

به گفته غلامحسین عشقی تنها خسارت های تأسیساتی به عدد و رقم (کمی) تبدیل می شوند اما در مورد خسارت های زیست محیطی نمی توان چنین شیوه ای را به کار برد. در واقع بررسی خسارت های زیست محیطی کمتر از خسارت های دیگر بدان پرداخته می شود اما بیشتر از هر چیزی اهمیت دارد.

وی ادامه داد: در حوادثی که حریق خارج از کنترل می شود (مانند آتش سوزی در پتروشیمی بوعلی) گازهایی غیر قابل مشاهده مانند، سولفات ها، نیترات ها و هیدروکربن ها بر اثر سوخت خام و نیمه خام در هوا رها می شوند که خیلی خطرناک تر و سمی تر از دود غلیظ سیاه قابل مشاهده ناشی از سوخت و ساز در کوره ها هستند.

به گفته این کارشناس ایمنی، این سوخت خام منجر به باران های اسیدی و آغشته به مواد شیمیایی می شوند که در زمین پراکنده شده و خسارات زیست محیطی غیر قابل جبران را به کره زمین وارد می کنند؛ خساراتی که به عدد تبدیل نمی شوند.

معاون دریایی سازمان محیط زیست با بیان اینکه به زودی هیأتی برای ارزیابی خسارات زیست محیطی آتش سوزی پتروشیمی بوعلی سینا عازم ماهشهر می‌شوند، گفت: ۱۰۰ درصد وزارت نفت باید پاسخگوی خسارات وارده بر محیط زیست باشد.

پروین فرشچی در مورد برآورد خسارات وارده به محیط زیست ناشی از آتش سوزی پتروشیمی بوعلی سینا در ماهشهر گفت: وزارت نفت 100 درصد باید پاسخگوی خسارات وارده بر محیط زیست منطقه آتش سوزی باشد، هیأتی از استان برای ارزیابی خسارت اعزام می‌شوند و بر اساس آن ارزیابی‌ها که شامل خسارات مالی قابل برآورد است و ارزیابی اقتصادی خسارات زیست محیطی است از وزارت نفت مطالبه جبران خسارت می‌شود.

وی در مورد نحوه ارزیابی خسارات زیست محیطی گفت: هم اکنون نیز اگر یک کشتی آلودگی نفتی داشته باشد روش‌های محاسبه‌ای برای سنجش میزان این آلودگی وجود دارد به عنوان مثال اگر به یک منطقه مرجانی صدمه می‌زند ارزش بین المللی آن متر مربع مرجان حساب می‌شود و یا اگر آسیبی به جنگل‌های حرا یا زیست‌گاه‌ها می‌زند نیز بر همین منوال قابل ارزیابی است.

فرشچی اظهار داشت: این روش‌ها مخلوطی از روش‌های مختلف است و در هرجایی بسته به میزان و نوع خسارتی که وارد شده است ارزیابی آن متفاوت است.

وی در مورد آیین نامه ارزیابی خسارات زیست محیطی برنامه تنفیذی ماده 104 و 134 گفت: این برنامه تنفیذی به جا مانده بود و هم اکنون در حال تدوین است که امیدواریم بتوانیم تا سه یا چهار ماه آینده آن را تمام کنیم.

معاون دریایی سازمان محیط زیست در مورد میزان خسارات احتمالی تصریح کرد: بدون مطالعه و ارزیابی نمی‌توان در مورد میزان خسارت وارد شده اظهار نظری داشت اما اگر زیستگاه لاک پشت یا مرجان‌های دریایی یا سایر گونه‌ها تخریب شده باشد هر کدام به صورت مجزا محاسبه می‌شود.

مدیر دفتر بررسی‌ آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه ارزیابی خسارت آتش سوزی پتروشیمی ماهشهر انجام نشده گفت :کسی که صدمه زده باید جبران خسارت کند

ضیاء الدین الماسی مدیر دفتر بررسی‌ آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ، در خصوص ارزیابی خسارت زیست محیطی آتش سوزی پتروشیمی ماهشهر اظهار داشت :هنوز ارزیابی خسارت زیست محیطی اتش سوزی پتروشیمی بوعلی سینا ماهشهر انجام نشده است.         

مدیر دفتر بررسی‌ آلودگی‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست  گفت :همچنین تیمی برای بررسی خسارت مناطق زیستی پیرامون پتروشیمی بوعلی سینا ماهشهر اعزام و شدت آسیب آنها برآورد خواهد شد.

وی تاکید کرد :ارگانی که به مناطق زیستگاهی واقع در مجاورت این حادثه از جمله مرجانها، لاک پشت ها و آلودگی دریایی صدمه وارد کرده است، باید پاسخگو بوده و جبران خسارت کند

در همین حال مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان آلوده بودن دود ناشی از آتش سوزی در پتروشیمی ماهشهر را تایید کرد ولی در عین حال اظهار داشت: بنده با همکاران جهت وزش باد را بررسی کردیم که مشخص شد جهت وزش باد خوشبختانه به سمت دریا است. بنابراین این دود خطری برای مردم ماهشهر و بندر امام ایجاد نمی‌کند.