موزه آب

به گزارش صبحانه پرس-خبرگزاری آراس: این ساختمان، در سال 1266 خورشیدی احداث گردیده و در حال حاضر به بی‎نظیرترین موزه آب دنیا تبدیل شده است. از ویژگی‎های این موزه و بنای تاریخی، پنج طبقه بودن آن و گذشتن یک رشته کاریز صدها ساله از میان آن می‎باشد.

در پشت با م این خانه، چاه خانه‎ای قرار دارد که وسیله چرخ‎چاه از آن آب می‎کشیدند و آب انبار خانه را که در طبقه‎ همکف قرار داشت، پر می‎کردند.

در حال حاضر این موزه بیش از 200 شیء تاریخی از وسایل مرتبط با کندن کاریز گرفته تا اسناد و مدارک برخی از قنات‎های اصلی یزد در معرض دید علاقه‎مندان قرار گرفته است.

هم‎چنین در این موزه، ابزار و دستگاه‎های اندازه‎گیری حجم آب، وسایل تامین روشنایی در قنات‎ها، اسناد و مدارک خرید و فروش آب، کتاب‎چه میر‎اب‎ها و اسناد پخش آب، ظروف نگهداری و حمل آب و بسیاری از لوازم و اشیای ارزشمند دیگر نگهداری می‎شود.

منحصر به فرد بودن این موزه، نه تنها در ایران بلکه در دنیا، مرا بر آن داشت تا گفتگوی کوتاهی با یکی از مدیران شرکت آب منطقه‎ای استان یزد که بنیان‎گذار و اداره کننده این موزه است، داشته باشیم.

 

این ساختمان در زمینی به پهنه‎ی 720 متر‎مربع و به درخواست مرحوم حاج‎سید‎علی اکبر کلاهدوز یکی از بازرگانان عصر قاجاریه در سال 1266 خورشیدی، ساخته شده است.

ساختمان این بنا یک هنر معماری شگفت‎آور است که از پنج اشکوب یا پنج سطح تشکل شده است. به گونه‎ای که از سطح اول یا پایین‎‏ترین طبقه آن، انشعاب کاریز دو رحیم‎آباد و زارچ می‎گذرد که یکی از این دو قنات، هنوز هم فعال می‎باشد.

سطح دوم را اگر پایاب در نظر بگیریم، در ژرفای 10 متری از زمین قرارداد و فضای آن هم حالت هشت ضلعی دارد که به خاطر برخورداری از دمای ثابت و فضای مطلوب، جای خوبی برای نگاه‎داری خوراکی‎هاست. در میان این اشکوب نیز، حوضی قراردارد که با گذرآب کاریز از آن همیشه دارای هوای خنک و مطبوع است. سطح سوم این بنا شامل طبقه زیرزمین است که دارای اتاق و دالان‎های متعدد و مرتبط می‎باشد و بیش‎تر روز‎های گرم تابستان اهالی خانه در آن سکونت داشته‎اند.

سطح چهارم هم اشکوب همکف می‎باشد که آن هم دارای اتاق‎های پنج دری، تالار، اتاق ارسی، آشپزخانه و محل زندگی خدمت‎کاران خانه بوده است. طبقه پنجم، پشت بام خانه است. در آن، چاه خانه‎ای بوده که از طریق آن و با استفاده از چرخ چاه، آب‎ چاه‎های معروف به چهل گز برداشت و برای آشامیدن و موارد بهداشت اهل خانه استفاده می‎شده است.

افزاری که در این موزه است شامل کلنگ‎های ویژه کندن کاریز، چرخ‎چاه، لباس مقنی، انواع شیر‎های برداشت آب از آب انبار‎ها، ظرف‎های سفالی وشیشه‎ای ویژه ترابری و نگهداری آب، یک رشته مشک سقایی و ماکت چگونگی گردش آب قنات‎ها و اسناد و مدارک و وقفنامه‎ها می‎باشد.

اما تعدادی از این اشیا به دلیل قدمت بالا، منحصر به فردند. برای نمونه، چند مشربه از هزار سال پیش در این موزه در معرض دید همگان قرار گرفته و از آن‌ها در کتاب‎های تاریخی کهن به عناوین مختلف یاد کرده‎اند. هم‌چنین ظرفی شیشه‎ای با لوله‎های جانبی در این موزه وجود دارد که صدها سال پیش، آب را داخل آن می‎ریختند و در محوطه بالایی آن برف قرار می‎دادند. این ظرف چون دوجداره است، برف به مرور آب شده و باعث می‎شده که این آب و همواره خنک، تازه و عاری از هر گونه آلودگی به دلیل عدم ورود حشرات به آن باشد.

 

نخستین دلیل آن، ویژگی‎های معماری این ساختمان است. اما نمایش اشیایی که حاصل فکر و تلاش گذشتگان و نیاکان ما برای به دست آوردن، آب به ویژه کاریز، بی‎تاثیر نبوده است.

کاریز‎ها، از جمله آثار به یاد ماندنی و به جای مانده از گذشتگان هستند که نشان از سخت‎کوشی و تلاش مردمان کویر برای برداشت آب از دل زمین دارد.

بر پایه‎ی آمار‎های موجود، افزون برسه هزار رشته قنات در این استان وجود دارد و در هر ثانیه، 12 هزار لیتر آب از آن‎ها استحصال می‎شود که یک سوم آب‎های زیرزمینی استان یزد را تشکیل می‎دهد.

دیرینگی تعدادی از قنا‎ت‎های استان یزد، به سه هزار سال پیش می‎رسد و دراز‎ترین آن‎ها قنات سه هزار ساله « زارچ » با 50 کیلو‎متر طول است.

درازای کوره این قنات 71 کیلو‎متر بوده و تعداد چاه‎های آن دو هزار و 115 حلقه شمارش شده است، میزان آب دهی آن 25 لیتر در ثانیه می‎باشد و از آب این قنات، حدود 800 خانوار برای کشاورزی استفاده می‎کنند و 400 هکتار زمین زراعی از طریق آن سیراب می‎شوند.

 

متاسفانه میراث فرهنگی هیچ نقشی در راه‎اندازی این موزه نداشته و حتی این خانه توسط شرکت آب منطقه‎ای استان ازمیراث فرهنگی خریداری شده است.

البته اخیرا مذاکراتی انجام شده که اداره، حفظ و بهره‎برداری از این موزه شاید به بخش خصوصی یا میراث فرهنگی و یا مرکز بین‎المللی قنات کشور سپرده شود.