عدم توافق در مذاکرات قطر و وین، نشست اخیر شورای امنیت پیرامون پرونده هسته‌ای ایران و همچینن تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اکثریت آرا،بار دیگر مساله مکانیسم ماشه را در محافل بین المللی مطرح نموده است.
اما قواعد حقوقی مکانیزم ماشه چیست؟ چگونه فعال می شود و آیا احتمال و امکان فعال شدن مکانیسم ماشه وجود دارد؟
اما تحریم های مورد نظر چیست؟ بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ که شش روز پس از توافق هسته ای برجام در شورای امنیت تصویب شد کلیه تحریم های ناشی از قطعنامه های قبلی شورای امنیت سازمان ملل متحد شامل ۱۲ قطعنامه دوره هشت ساله احمدی نژاد لغو و حذف خواهد شد در سند از کلمه تعلیق استفاده شده است. اما درصورت فعال شدن مکانیزم ماشه محدودیت‌های خرید و فروش تسلیحاتی علیه ایران حتی پس موعد انقضاء (۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ -۲۷ مهر ۱۳۹۹) ادامه پیدا می‌کند، فشارها علیه برنامه موشکی ایران افزایش می‌یابد و تهران باید غنی‌سازی به همراه برخی دیگر از فعالیت‌های هسته‌ای اش را متوقف کند.در زمینه فروش نفت و گاز نیز محدویت های سخت گیرانه ای ایجاد خواهد شد.
اما آنچه که به نظر می رسد مورد توجه کارگزاران فعلی سیاست خارجی چندان جدی گرفته نشده این نکته مهم است که در صورت فعال شدن مکانیزم ماشه کلیه تحریم های قطعنامه قبل از۲۲۳۱ بصورت یکجا فعال خواهد شد.اما در صورت رفع تحریم های تسلیحاتی اوضاع به نفع کشورمان تمام خواهد شد اما در صورت فعال شدن مکانیزم ماشه واضح است که چه وضعیت وحشتناکی برای کشورمان ایجاد خواهد شد، هر چند برخی نیز معتقدند آمریکا در دوره ترامپ تا کنون مکانیزم ماشه را به تنهایی و بطور یکجانبه فعال نموده است حال تصور کنیم که در صورت صحت چنین فرضی اگر مکانیزم ماشه توسط همه کشورها و با تایید شورای امنیت فعال شود چه وضعیتی ایجاد خواهد شد. ضمن اینکه عدم اراده برای توافق در وین و قطر تاکنون خسارت های مادی بسیار زیادی در پی داشته است این در حالی است که وزیر محترم خارجه انجام توافق را منوط به آزادسازی چند میلیون دلار بیشتر عنوان کرده بود، درصورتی که اگر در طول سال های گذشته احیای برجام صورت می گرفت، سود ناشی از لغو تحریم ها بسیار بیشتر از آنچه که مورد نظر وزیر محترم خارجه بوده نصیب کشور میشد .
همچنین در صورت رفع محدودیت‌های تسلیحاتی، ایران این ظرفیت را دارد که در یک سال بالغ بر چند میلیارد دلار صادرات تجهیزات نظامی داشته باشد.
بنابراين این دو شرط مطرح‌شده در برجام را مکانیسم ماشه یا بازگشت خود به خودی تحریم‌ها می‌گویند.
دوم اینکه: عدم حصول نتیجه در دوازده نشست در وین و رفت و آمد فرسایشی تیم های مذاکره کننده و نشست اخیر مذاکرات قطر اروپا و آمریکا را به این تفاهم نظر رساند که هیچ اراده واقعی از جانب جمهوری اسلامی دیده نمی شود.چرا که تا پیش از مذاکرات قطر اختلاف نظر میان آمریکا و اروپا وجود داشت و اروپایی ها به حصول توافق خوشبین و امیدوار بودند اما اینک پس از بی نتیجه ماندن مذاکرات دوحه و طرح مسائل جدید از سوی تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی بار دیگر فعال شدن مکانیزم ماشه را بر سر زبان ها انداخته است و تروئیکای اروپایی را تقویت نموده است . مساله ای که می تواند ایران را دوباره مشمول فصل هفت قرار دهد و در آن صورت اگر جمهوری اسلامی از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای خارج شود احتمال صدور مجوز حمله نظامی توسط شورای امنیت دور از ذهن نیست و این سازو کار است که فارغ از اظهارات هیجانی می بایست در محاسبات استراتژیک سیاست خارجی مورد توجه نهادهای تصمیم گیر و تصمیم ساز قرار گیرد بنابراين مرور علمی ابعاد فنی و حقوقی این موضوع است که می تواند ما را از هر گونه خطای محاسباتی و استراتژیک نجات دهد.البته لازم به ذکر است همه آنچه در این نوشتار گفته شد از منظر قواعد حقوقی مطرح شده است اما اینکه ملاحظات سیاسی، تحولات را چه سمتی پیش ببرد مقوله دیگری است که نیاز به گذشت زمان دارد یعنی ممکن است در اثر یک توافق احتمالی خطر چکاندن مکانیرم ماشه از سر کشور رفع شود بنابراین باید دید طرفین اختلاف سرانجام کدام راه را انتخاب خواهند نمود...
صادق رضایی دانشجوی دکتری حقوق بین الملل-مدرس دانشگاه
