کرمانشاه، خاطره شیرین دیار فرهاد، بیستون و آناهیتا و طاق بستان. سرزمین مردمان غیوری که به مقتضای مکان همواره در معرض حمله و آسیب بوده‌اند، خواه اعراب و خواه مغولان خونریز و روزی دیگر عثمانیان ترک و یک روز ارتش بعث عراق.
آراس: کرمانشاه، خاطره شیرین دیار فرهاد، بیستون و آناهیتا و طاق بستان. سرزمین مردمان غیوری که به مقتضای مکان همواره در معرض حمله و آسیب بوده‌اند، خواه اعراب و خواه مغولان خونریز و روزی دیگر عثمانیان ترک و یک روز ارتش بعث عراق.
یادگار اجداد غارنشین و گنج دره هرسین و هنوز در کوچه پس کوچه‌های کنگاور، صدای بازرگانان شوشی و بین‌النهرین به گوش می‌رسد. سرزمینی کهن بر شاهراه شاهی که اکباتان هخامنشی را به بابل وصل می‌کرد و تیسفونش ییلاق پادشاهان ساسانی بود.
کرمانشاه که به واسطه موقعیت مکانی همواره در پیشخوان حمله بیگانگان بوده، در دوران صفویه میدان‌ستیز ایران و عثمانی بود و در دوران قاجار، همواره منطقه‌ای در ستیز. در جنگ جهانی اول به تصرف قوای عثمانی درآمد و در جنگ جهانی دوم به تصرف قوای نظامی انگلستان و در دوران جنگ تحمیلی مورد حمله قوای بعث عراق، اما سرزمینی همواره مقاوم و غیور.
این شهر تا پیش از دوران قاجار هرگز نتوانست به عنوان قطب تجاری و اقتصادی غرب کشور مطرح شود و همواره تحت نفوذ همدان بود، اما در دوره قاجار با قرارگیری گمرک غرب در کرمانشاه امتیازات ویژه‌ای به این شهر اعطا و کرمانشاه به مرکز مهم تجارت غرب کشور بدل شد.
در دوران قاجار و حکومت محمدعلی میرزای دولتشاه، بازار بزرگ این شهر بنیان نهاده شد و اولین اکتشافات نفتی در همین استان صورت گرفت، کرمانشاه معدن نفت، گچ، آهک، آهن و سنگ‌های تزیینی است و دامپروری و کشاورزی آن کم‌نظیر است.
بزرگ‌ترین محصولات کشاورزی آن گندم، نخود، گشنیز و پیاز است و محصولات دامپروری، دام، پوست و روغن نباتی. صنایع دستی کرمانشاه سابقه‌ای طولانی دارد، روزگاری کرند غرب زرادخانه مهمی بوده که سلاح‌های گوناگون می‌ساخته، گلیم بافی از صنایع دستی خانگی است که در بیشتر نقاط و به‌خصوص هرسین رواج دارد. موج‌بافی یکی از هنرهای خانگی است که هنوز در منطقه اورامانات رواج دارد.
پرده‌بافی و جاجیم‌بافی نیز یکی از صنایع دستباف کرمانشاه است و قالیبافی و نمدمالی که سنتی دیرینه میان مردم این ناحیه است و گیوه که پاپوش نرم و راحت مناطق صعب‌العبور زاگرس است. چیغ، حصیری که روی آن نقش‌های متفاوتی به وسیله نخ‌های رنگارنگ پشمی ایجاد می‌شود و برای محافظت سیاه چادرها استفاده می‌کنند و قلمزنی و ابزارهای فلزی.
کرمانشاه امروز، سرزمینی است که در جوار آشفتگی‌های عراق و ترکیه، از آرامش برخوردار بوده و پتانسیل تبدیل شدن به پایگاه تجاری غرب کشور و گسترش روابط تجاری با عراق را در خود دارد و با راه‌اندازی خط هوایی کرمانشاه-سلیمانیه، کرمانشاه قابلیت تبدیل شدن نه‌تنها به شاهراه غرب کشور، بلکه منطقه را در خود دارد و چه خوب اگر این تهدیدات را به فرصت بدل کنیم.
این شهر از دوره صفویه به نام کرمانشاهان یاد شده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نام کرمانشاه حذف شد و به «قهرمان شهر»، «ایمان شهر» و نهایتاً «باختران» بدل شد. با پیگیری نمایندگان مجلس در سال ۱۳۷۳ش با تصویب مجلس شورای اسلامی نام باختران بار دیگر به کرمانشاه تغییر کرد.
از سرزمین طاق بستان
شواهد و مدارک باستان‌شناختی نشان می‌دهد کرمانشاه از اولین زیستگاه‌های انسان اولیه به شمار می‌رفته و یکی از مراکز مهم جمعیتی در زاگرس میانی محسوب می‌شده است. تمامی مراحل و ادوار زندگی انسان از عهد حجر تا دوره‌های تمدنی پیش از تاریخ و سپس تا تشکیل حکومت‌های بزرگ، سیر تحول خود را در این محدوده طی کرده است.
در هزاره چهارم ق‌م، استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بود. بازرگانان این استان با بازرگانان شوشی و بین‌النهرینی داد و ستد و تبادل کالا داشتند. وجود بازارهایی از آن دوره در «گودین» کنگاور و «چغاگاوانه» اسلام‌آباد شاهدی بر این مدعاست.
با شکل‌گیری حکومت‌ها، این خطه یکی از مراکز مادی محسوب می‌شد. از این دوره یادمان‌های با‌ارزشی چون دژ گودین در کنگاور برجای مانده است. در این دوره کرمانشاه یکی از شاهراه‌های حیاتی ایران بود و جاده اکباتان به بابل از این استان عبور می‌کرد.
با احداث شهرهایی چون حلوان در این منطقه و سیاست شهرسازی پادشاهان ساسانی در غرب کشور ـ‌که به بنیاد شهر کرمانشاه منجر شد‌ـ این حوزه بیش از پیش اعتبار یافت و شاهان ساسانی با ایجاد پل‌هایی بر روی رودخانه‌ها و ساخت بناهای عام‌المنفعه، رفاه و رونق اقتصادی را برای مردم این دیار به ارمغان آوردند.
سیری در پیشینه تجارت ایران غربی
مستندات تاریخی جهان، اوضاع اقتصادی و تجاری کشور ایران از عصر باستان و تا گذشت قرونی از عصر میانه و شیوه‌های مرتبط با موضوع از جمله صادرات و واردات و بازتاب‌های پیرامونی آنها را متاسفانه مکتوم گذاشته و لذا انعکاس وضعیت پروسه‌هایی چون بازرگانی، امنیت و اقتصاد و در کلیت آن دادوستد تجاری در دنیای حواشی ایران بزرگ در منابع مکتوب مربوطه مغفول مانده است.
در حالی که می‌دانیم ایران کشوری با سابقه درخشان در ابواب مهم روابط تجاری و بازرگانی محسوب می‌شده و با توجه به پیشتازی در خشکی و دریا که واجد بازرگانی پررونقی بوده است، در عصر ساسانیان، شریان حیات تجارت- یعنی بازرگانی در راه‌های ارتباطی و مواصلاتی جاده ابریشم و شاهراه بزرگ خراسان، بغداد و بالعکس در حیطه مسیرها و معابر و عمل و ابتکار و خلاقیت ایرانیان و مردم غرب کشور یا ایران غربی قرار داشته است.
از این‌رو ایالت کهن کرمانشاهان به جهت برخورداری از تردد کاروان‌های تجاری و غیر آن و به واسطه وجود راه‌های ارتباطی و مواصلاتی که در زمان ایلخانان مغول از حیث کارکرد تجاری به راه‌های درون و برون‌مرزی تقسیم شده بود، خاص داد و ستد تجارت داخلی و خارجی به حساب می‌آمدند و بالغ بر چهار شاهراه عمده از جمله راه تجاری آذربایجان و کرمانشاه بود (شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان، صص 273 تا 275).
بدیهی است در این میانه وجود کاروانسراها را حتی مهم‌تر از راه‌سازی دانسته‌اند، چرا که آسایش کاروان‌ها در راه‌های مواصلاتی موکول به آن بوده است که در هر منزل کاروانسرایی مجهز و مناسب وجود داشته باشد (سیاست و اقتصاد عصر صفوی دکتر محمد‌ابراهیم باستانی‌پاریزی، صص 96 تا 103).
و لذا کرمانشاهان در این مورد نیز بی‌بهره نبوده و از وجود کاروانسراهای عمده‌ای چون کاروانسرای شاه عباسی بیستون و ماهیدشت نصیب برده است. در هر حال کیفیت امور تجارت، اقتصاد، امنیت راه‌ها و تردد بازرگانان وضعیتی کم و بیش مثبت و منفی یا دارای یک منحنی فراز و فرود در طول قرون متمادی و تا مقطع تاریخ معاصر ایران و برهه مشروطیت در غرب و جنوب غرب کشور بوده است: کرمانشاهان، لرستان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری و... که در یک سیطره اقتصادی و حاکمیتی مشترک از سال 1221 ه‌ق قرار داشته‌اند به نحوی بوده است که داد و ستد تجاری همگون و حداقل هماهنگی را سیر کرده است.
همزمان با حمله افغان و سقوط اصفهان، کرمانشاهان نیز با تجاوز عثمانی‌ها مواجه شد و بار دیگر رو به ویرانی نهاد. در زمان حکومت زندیه، خوانین زنگنه و اهالی کرمانشاه نخست حکومت کریم‌خان را نپذیرفتند، به همین جهت کرمانشاه مدتی با محاصره و خرابی مواجه بود. در دوره قاجاریه، کرمانشاه اعتبار و اهمیت بسیار پیدا کرد. فتحعلی‌شاه در سال ۱۲۲۱ هـ.ق یکی از پسران خود به نام «محمدعلی میرزای دولتشاه» را با سمت سرحدداری عراقین به این شغل منصوب و ایالت خوزستان را نیز ضمیمه قلمرو او کرد.
در این زمان کرمانشاه به یک پایگاه نظامی مجهز علیه دولت عثمانی تبدیل شد. ممالک ثلث غرب، جنوب غرب و سرحدداری عراقین در سایه امنیت ایجاد‌شده خاندان‌هایی از مردم بین‌النهرین یا عراق کنونی به داخل فلات ایران مهاجرت کرده و عمدتاً در کرمانشاهان و بعضاً در همدان ساکن شدند که از میان آنان می‌شود به خاندان‌های وکیل‌الدوله‌های انگلیس و سادات تاجر بغدادی اشاره کرد که در راه‌اندازی چرخه تولید و تجارت، باروری اقتصاد، رونق داد و ستد و بازرگانی نقش مهم و ارزنده‌ای ایفا کرده و همین امر موجب شد تا سادات تاجر بغدادی در سرای گمرک کرمانشاه، تجارت عمده کالای بمبئی و بغداد را راه‌اندازی کنند (کلیات آثار غیرت کرمانشاهی).
در جنگ جهانی اول کرمانشاه به تصرف قوای عثمانی درآمد، ولی بعد از سقوط بغداد آنها عقب‌نشینی کردند. در جنگ جهانی دوم نیز کرمانشاه به تصرف قوای نظامی انگلستان درآمد.
به هر صورت وضعیت اقتصادی کرمانشاهان تا سال‌های بعد از 1900 میلادی یعنی پدیده مشروطیت و آستانه جنگ جهانی اول1297- 1293خ در آثار سیاحان غیر‌ایرانی از جمله ویلیامز جکسن آمریکایی چنین آمده است: «از قرن نوزدهم به بعد در نتیجه سیاحت و تجارت شهر کرمانشاه بیشتر مورد شناسایی اروپاییان واقع شده و از نظر بازرگانی، موقعیت مناسبی داشته باشد، زیرا بر سر راه کاروان‌رو عمده ایران و بین‌النهرین واقع شده، بازار دادوستد و خرید و فروش آن بسیار گرم است.
شهر کرمانشاه دارای کاروانسراهای متعدد است و این کاروانسراها معمولاً پر از بازرگانان و تجار یا زائران ایرانی است که عازم زیارت کربلا هستند، پرسه زدن این حسن را داشت که به من مجال داد، تصویری از فعالیت‌های بازرگانی کرمانشاه را حاصل کنم. در بازارها، دادوستد محصولات و فرآورده‌های محلی از قبیل غلات، گندم، جو، میوه، صمغ و تریاک با رونق تمام در جریان بود (سفرنامه جکسن، ایران و گذشته و حال، صص 267 تا 269).
موسیو لویی رابینو نماینده امپریال بانک یا بانک شاهی ایران و انگلیس که در مقطع مشروطیت در کرمانشاه بوده است، در گزارش اقتصادی خود نوشته است: «بازرگانان کرمانشاه نمایندگان خود در همدان و بغداد هستند که تعداد آنان به نزدیک به دویست بازرگان می‌رسد و بیشتر کارشان در پیوند با کالاهای منچستر است که از منچستر یا از راه بغداد وارد می‌کنند، شکر را از مارسی (فرانسه) وارد می‌کنند، تریاک و جنگ‌افزار و پوست بز و فرش را نیز به بغداد یا انگلستان صادر می‌کنند.
بازرگانان کاشانی از کرمانشاه تنباکو، کالاهای ابریشمی بومی و کالاهای مسی را وارد می‌کنند و به کاشان می‌فرستند. بازرگانان یزدی از کرمانشاه، حنا و ابریشم وارد می‌کنند. بازرگانان همدانی، نفت، برنج، چیت روسی و ... کالاهای شیشه‌ای وارد می‌کنند» (گزارشی از بازرگانی و جامعه شهر و ایالت کرمانشاه در سده نوزدهم میلادی یا سنت لویی رابینو، صص 25 تا 27).
اتاق بازرگانی کرمانشاهان چه زمانی تاسیس شد؟
پیش از ایجاد هرگونه تشکیلات صنفی و اتحادیه‌های تجاری در تاریخ معاصر ایران و عمدتاً قبل از مشروطیت، حرکتی اجتماعی در مرکز کشور در عهد سلطنت ناصرالدین‌شاه (1313-1264 هـ. ق) صورت گرفت که در تالیف افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی ذیل مبحث طبقه بازرگان، هوشیاری اجتماعی و مجلس و وکلای تجار از آن نام برده شده است، چنان که می‌خوانیم «مجلس وکلای تجار ایران» که مجلس تجارت هم می‌گفتند یکی دیگر از مناظم جدید است، دستگاه اقتصادی با صلاحیت حقوقی و شخصیت سیاسی. در فرض کلی، این مجلس مقام تنظیم‌کننده نقشه ترقی اقتصادی و توسعه بازرگانی خارجی بود، از نظر قضایی مسوولیت محکمه تجارت را بر عهده داشت و حتی با اختیاراتی بیشتر از آن، بالاخره مجلسی بود، مرکب از نمایندگان منتخب تجار ایران با هدف سیاسی، بر روی هم جلوه‌های تازه‌ای بود، از حرکت اجتماعی طبقه تجار در اوضاع تاریخی زمانه.
مجلس وکلای تجار که در سال 1301 هـ. ق تاسیس یافت، تشکیل می‌شد از مجلس مرکزی پایتخت با شاخه‌های گسترده‌اش در همه ولایات.
انتخابات مجلس وکلای تجار در بیشتر ولایات در دو ماهه شوال و ذی‌القعده 1301 انجام گرفت، مجالس یکان یکان برپا گشتند (افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشده دوران قاجار، ص335).
آدمیت ضمن معرفی هیات وکلای شهرها در مورد وکلای تجار در کرمانشاهان آورده است: «وکلای ده‌گانه کرمانشاه، از طرف سی و یک نفر در ذی‌القعده انتخاب شدند اما صورت آن به‌دست نیامد» (همان، ص 339).
پیرامون قطعیت تشکیل هیات وکلای تجار کرمانشاهان شکی نیست، چرا که ظل‌السلطان که از سال 1296 هـ‌ق بر بخش گسترده‌ای از ایران آن روزگار حاکمیت داشته در پاسخ تلگراف صدر اعظم نوشته است: «همان قسم که در روز اول حکم فرمودید مجلس تجارت در ولایات منعقد شود، اینجانب هم به همه ولایات نوشتم و جواب‌های تشکر‌آمیز از فارس و کرمانشاهان و بعضی جاهای دیگر رسید» (همان، صص 348 و 349).
بر همین اساس نقش تجار و بازرگانان در جریان‌های سیاسی جامعه در هر حال و با هر اندیشه‌ای نقشی کارساز و کلیدی بوده، در استان کرمانشاهان تعدادی از بازرگانان در دوره اول مجلس شورای ملی سال 1285 خورشیدی نامزد احراز نمایندگی یا وکالت مجلس شده (اسناد انتخابات مجلس شورای ملی کرمانشاهان در بیست و چهار دوره مجلس شورای ملی، صص 41 تا 43).
منتخب دوره اول مجلس از کرمانشاهان یکی از بازرگانان به نام حاج ملک محمد تاجرکرمانشاهی بوده که از ناحیه تجار و کسبه به نحو انتخابات طبقاتی از طرف مردم کرمانشاه برگزیده شد (نهضت مشروطیت در کرمانشاه و کنگاور، ص 149).
از سال 1304 خورشیدی شهرستان‌های سنقر و کرمانشاه دارای هیات‌های اتحادیه تجار بوده و اسنادی با سربرگ مربوطه از آنها موجود است (اسناد تجاری ادوار اول تا پنجم شورای ملی
1304- 1285 ش، صص 489،492 و 493).
در اسناد و اوراق کمیسیون عرایض ادوار مجلس شورای ملی شهریور‌ماه سال 1206 خورشیدی، عریضه‌ای با سربرگ چاپی هیات اتحادیه تجار کنگاور و با امضای رئیس اتحادیه تجار و ممهور به مُهر هیات مذکور موجود است که تظلمات عمومی را به مجلس شورای ملی دوره ششم اعلام داشته است (اسناد بایگانی راکد کمیسیون عرایض مجلس شورای ملی دوره ششم، ج 1، کارتن 65، نمره 64-).
به هر صورت تا پیش از تشکیل اتاق تجارت کرمانشاه به صورت رسمی در سال 1310، اتحادیه تجار شهرستان‌ها پیگیر مطالبات مردمی و صنفی محل خود بوده‌اند. و از جمله هم موجودیت اتحادیه عمومی اصناف کرمانشاهان که در سال 1305 خ فعال بوده و اعضای شناخته‌شده‌ای داشته است (مکتوب نمره 133، 25 شهر رجب 1345، کتابخانه اسناد مجلس).
وزارت تجارت و فواید عامه
بعد از مشروطه در تشکیلات جدید دولتی برابر نظام نوین دو وزارتخانه به اسامی تجارت و فواید عامه پدید آمد، وزارت تجارت، وزارتخانه نوسازی نبود، اما پیش از مشروطیت فاقد اهمیت نقش اجرایی بوده و تنها به آن بخش از اختلافات بازرگانان که امکان آن نبود تا در میان خود دوستانه آن اختلافات حل شود، رسیدگی می‌شد و گهگاهی نیز در اختلافات و برخوردهای تجار ایرانی و دیگر کشورها خودی نشان می‌داد، اما در تشکیلات جدید وزارت تجارت، اداراتی مانند اداره محاکمات تجاری داخله، اداره فلاحت و اداره صنایع گنجانده شد و از اداره‌ای تشریفاتی به سازمانی بزرگ و مهم که در برابر مجلس شورای ملی پاسخگو و مسوول بود بدل شد.
قانون تشکیل اتاق‌های تجارت
قانون تشکیل اتاق‌های تجارت در دهم مهرماه 1309 خورشیدی تصویب و به موجب آن اجازه تاسیس 36 اتاق جدید در شهرهای بزرگ به تناسب نمایندگان از 6 الی 15 نفر داده شد. بنا به متن مواد قانون عضویت در اتاق تجارت افتخاری و مدت عضویت اعضا سه سال تعیین شد که در پایان هر سال یک ثلث اعضا باید تجدید می‌شدند و در قانون وظایف اتاق نیز تعریف شده بود . اتاق تجارت کرمانشاه بر اساس پیشنهاد اصلاح قانون اتاق تجارت و اصلاحات انجام‌شده آن که از جانب مجلس دوره هشتم تصویب شده بود شکل گرفت .
تشکیل اولین دوره اتاق تجارت در کرمانشاه
اتاق تجارت کرمانشاه و سپس با تغییر نام آن به اتاق بازرگانی از اولین روز تشکیل جلسه تمامی مطالب و مراتب مطرح‌شده و تصمیمات متخذه آن توسط منشی مربوطه در دفترهایی با کاغذ بزرگ امتحانی مجلد، با قلم نیش و جوهر مرکب، مشکی، آبی، بنفش شرح اقدامات لازمه آن به تعداد هر جلد دفتر تا دوران انقلاب اسلامی ثبت شده، اولین نشست اتاق به این صورت در جلد اول دفتر مربوطه آمده است: بر حسب دعوت حکومت جلیله کرمانشاهان «نمایندگان محترم اداره کل تجارت» روز یکشنبه 16 آبان سال 1310 آقایان مفصله ذیل که از طرف هیات معظم دولت به عضویت اتاق تجارت کرمانشاه منتخب شده‌اند، در دارالحکومه حاضر، اعتبارنامه عضویت اتاق به 11 نفر حاضرین از طرف حکومت جلیله تسلیم شد.
اسامی حاضرین: آقای حاجی سیدمهدی ملکوتی، آقای حاجی سید‌مرتضی سامنی‌زاده، آقای میرزاعلی‌آقا فخرالتجار، آقای میرزا عباس حاج‌دایی، آقای حاج محمد‌هادی حریری، آقای میرزا فتح‌الله قندی، آقای حاجی میرزا عباسعلی فرهودی، آقای حاجی عبدالحسین‌صاحب، آقای حاج‌حسن کاشانی، آقای حاج‌خان رحمان، آقای موشی لاله‌زار.
در روز پنجشنبه 20 آبان 1310 با توزیع اوراق سفید و اخذ رای مخفی به صورت فردی نسبت به تعیین هیات رئیسه اقدام شد و آقای میرزا عباس حاج‌دایی (حاج‌عباس حاج‌دایی) با هفت رای به عنوان رئیس انتخاب شد.
از همان تاریخ و تا 1325 که مدت زمانی مرحوم عبدالحسین صاحب از تجار معروف کرمانشاهان که باب تجارتی گسترده را در شام [حلب- دمشق] با شارل کباری از تجار جهانی راه انداخته بود، حاج‌دایی همچنان عهده‌دار ریاست اتاق تجارت بوده و مجدداً از 10 /6 /1326 تا 7 /5 /1347 ریاست اتاق به عهده این شخصیت مردمی، خدمتگزار، کارآفرین، متدین و عاشق عمران و آبادانی و توسعه و بسط معارف بوده است. تشعشع بارز شخصی مرحوم حاج‌عباس حاج‌دایی از سال 1312، نسبت به دایر کردن شبکه روشنایی و توسعه آن در سال‌های بعد چنان بوده است که هیچ مسوولی اعم از استاندار، فرمانده، لشکر روسای ادارات و... قبل از حضور در اتاق و معرفی خود به مشارالیه و اعضای اتاق، مجاز به حضور در محل کار و معارفه و انجام وظیفه نبوده و این پدیده نیکو در مورد حضور نمایندگان ادوار مجلس شورای ملی نیز صادق می‌نموده است.
اعضای هیات رئیسه دوره دهم اتاق بازرگانی به همراه عالیخانی
ادوار موجودیت اتاق تجارت و سپس تغییر نام آن به اتاق بازرگانی برابر مستندات موجود و صورت جلسات دفاتر مربوطه به این صورت بوده است:
■ دوره اول سه‌ساله از 1310 تا 1313
■ دوره دوم اتاق از بهمن سال 1313 تا بهمن 1316
■ دوره سوم از 1316 تا تیرماه 1320.
بدیهی است در این دوره و از تاریخ دوم آبان 1317، برابر بخشنامه وزارت بازرگانی نام اتاق تجارت به اتاق بازرگانی تغییر یافت.
دوره چهارم اتاق بازرگانی کرمانشاهان از 1 /6 /1320 شروع به کار کرده که مصادف بوده است با اشغال کرمانشاهان از جانب نیروهای متفقین که به موجب نامه 31 /4 /1321 وزارت بازرگانی و پیشه و هنر و بر حسب ماده 29 قانون جدید اتاق‌های بازرگانی مصوب دوم تیرماه 1321، در 15 /5 /1321 منحل شده است و لذا دوره پنجم اتاق از روز یکشنبه 17 آبان 1321 شروع به کار کرده است .
در دفتر ثبت صورت‌جلسات جلد سوم صص 65 و 66 و 67 آمده است: چون دوره پنجم اتاق یا به تعبیری دوره اول قانون جدید اتاق‌های بازرگانی در هفدهم آبان 1323 منقضی می‌شده، بنا به دستور مورخه 5 /6 /1323 وزارت بازرگانی و پیشه و هنر از طرف استانداری، انجمن انتخابات دوره دوم جدید یا دوره ششم قبلی از 23 مهر تشکیل و جریان انتخابات و تشکیل جلسات دوره مذکور در دفتر مخصوص ثبت شده، بنابراین جلسه سی و ششم دوره پنجم به عنوان اولین جلسه دوره ششم یا دوره دوم قانون جدید در هجدهم دی ماه 1323 تشکیل و تلقی می‌گردد. در این جلسه انتخاب هیات رئیسه صورت گرفت و مرحوم حاج عبدالحسین صاحب با داشتن پنج رای در برابر سه رای مرحوم حاج‌عباس حاج‌دایی به عنوان رئیس اتاق برگزیده شد .
دوره دوم قانون جدید اتاق در دهم شهریور 1326 منقضی و لذا اولین جلسه دوره سوم اتاق در هجدهم مهرماه 1326 تشکیل و حاج‌عباس حاج‌دایی به عنوان رئیس انتخاب شد.
دوره چهارم اتاق در 16 خرداد 1329 تشکیل شد و تا شهریور 1331 به کار خود ادامه داد. در پنجم شهریور اولین جلسه دوره پنجم اتاق با تعیین هیات رئیسه که همچنان مرحوم حاج‌دایی بوده است به کار خود ادامه داده و در پنجم شهریور 1333 دوره آن منقضی شده. اتاق بازرگانی کرمانشاهان از اول شهریور 1333 دچار فترت شده و تا 3 /6 /1334 یعنی مدت زمانی بالغ بر یک سال و یک ماه فعالیتی نداشته است. دوره ششم اتاق در 30 /6 /1334 تشکیل شد و با تعیین هیات رئیسه کار خود را شروع کرد و در دوره هفتم اولین جلسه خود را در 26 /7 /1337 آغاز کرد و تا 26 /7 /1340 ادامه داشت.
دوره هشتم اتاق در 18 /7 /1340 کار خود را شروع و در 12 /10 /1343 منقضی، دوره نهم اتاق در 18 /7 /1344 تشکیل و در هفتادمین نشست 7 /5 /1347 به کار خود پایان داد .
در جریان عبور از دوره نهم به دوره دهم بنا به بخشنامه وزارت اقتصاد موضوع تعویق انتخابات دوره دهم پیش آمد که مرحوم حاج‌دایی این موضوع را خلاف قانون دانسته و نشأت‌گرفته از فعل و انفعالاتی بیان کردند و در همین رابطه مستعفی شدند .
در ادامه موضوع که مربوط به دوره وزارت دکتر علینقی عالیخانی به عنوان وزیر اقتصاد است، اقداماتی صورت گرفت. انتخابات دوره دهم اتاق کرمانشاهان در 12 /6 /1347 برگزار و اعضای مربوطه انتخاب و به موجب آگهی شماره فرمانداری کرمانشاه به اطلاع مردم رسانیده شد. موضوع انتخاب هیات رئیسه در بین خود آنان که مراتب مشروحه امر در پرونده‌های مربوطه موجود است، مورد اختلاف بوده و در نتیجه آنچه ضرورت بازگفتار آن را در این پیشینه محسوس می‌نماید این است که شاید طول مدت ریاست حاج‌دایی از سال 1310 تا نزدیک به سال 1348 و قریب 38 سال بدون وقفه و تنها در یک دوره آن هم به مدت شش ماه که عبدالحسین صاحب به ریاست اتاق برگزیده می‌شوند و همچنین تعلل اعضای اتاق در تعیین هیات رئیسه در مدت زمانی بالغ بر حدود 9 ماه موجب می‌شود تا استاندار کرمانشاهان با جلب موافقت مسوولان وزارت اقتصاد درصدد ایجاد تحولی در اتاق برآید و بدون انحلال دوره دهم که محملی برای انحلال آن نداشته، نسبت به تعیین هیات رئیسه اقدام و نسبت به انتخاب آقای جواد غضنفری به عنوان رئیس اتاق اقداماتی صورت گیرد.
دوره اول اتاق بازرگانی کرمانشاهان
در سال 1349 بدون اینکه دسترسی به اسنادی داشته باشیم که چگونگی نامگذاری دوره دهم اتاق را به دوره اول روشن نماید، روال کار به صورت دوره اول اتاق با مدیریت جدید در تکاپوی راه‌اندازی و تاسیس دانشگاه در کرمانشاه به اقداماتی دست زده که صحنه‌گردان آن رئیس اتاق بوده است.
دوره دوم اتاق بازرگانی در سال 1353 شروع به کار کرده و در این دوره ظاهراً بدون دسترسی به مدارک مورد لزوم، آخرین دوره اتاق بازرگانی کرمانشاهان است که منتهی به پدیده شکوهمند انقلاب اسلامی 1357 شده. بدیهی است در ادوار بعدی تشکیل اتاق مربوط به پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل دولت جمهوری اسلامی ایران، سوابقی در اختیار نیست.
منابع:
1- حاج امین‌الضرب تاریخ تجارت و سرمایه‌گذاری صنعتی در ایران، خسرو معتضد، نشر البرز،1380.
2-شهر، سیاست و اقتصاد در عهد ایلخانان، سید‌ابوالفضل رضوی، انتشارات امیرکبیر، 1390.
3- سیاست و اقتصاد عصر صفوی، دکتر محمد ابراهیم باستانی‌پاریزی، انتشارات صفی علیشاه، 1362.
4- زندگی و زمانه شاهزاده محمدعلی میرزای دولتشاه، اردشیر کشاورز، انتشارات قشقایی، 1395، تهران.
5- کلیات آثار غیرت کرمانشاهی، به کوشش سید‌محمد‌سعید غیرت، موسسه مطبوعاتی عطایی، سال 1337، تهران.
6- مقالات تاریخی بررسی نقش تجار و بازرگانان در تحولات تاریخی ایران (ایران غربی) نشریات غرب و جنوب غرب کشور، اردشیر کشاورز.
7- روزنامه باختر کرمانشاه و نیز با عنوان دادوستد تجاری عشایر غرب کشور در پدیده مشروطیت نشریه سیمره، اردشیر کشاورز، لرستان، خرم‌آباد، 1390 و 1391.
8- سفرنامه جکسن، ایران و گذشته و حال، ابراهم ویلیامز جکسن، ترجمه منوچهر امیری، فریدون بدره‌ای، انتشارات خوارزمی با همکاری موسسه انتشارات فرانکلین، 1357.
9- گزارشی از بازرگانی و جامعه شهر و ایالت کرمانشاه در سده نوزدهم میلادی، سنت لویی رابینو، ترجمه و گردآوری محمدرضا (فریبرز) همزه‌ای، انتشارات دانشگاه رازی کرمانشاه، 1391.
10- افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشده دوران قاجار، فریدون آدمیت و هما ناطق، انتشارات آگاه، شماره ثبت 668، 2 /5 /1356، تهران.
11- اسناد انتخابات مجلس شورای ملی کرمانشاهان در بیست و چهار دوره مجلس شورای ملی به کوشش اردشیر کشاورز، علی ططری، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1390، تهران.
12- اسناد تجاری ادوار اول تا پنجم شورای ملی 1285، 1304 ش، به کوشش راضیه یوسفی‌نیا، کتابخانه،
نظرات بینندگان