نقش آزمایشگاه مواد غذایی معاونت غذا و دارو در سیستم سلامت ملی

آراس- بی شک آزمایش و آگاهی از ویژگی های شیمیایی، میکروبی و وجود یا عدم وجود سموم خطرناک در مواد غذایی و آشامیدنی برای مصرف انسان نه تنها ضامن سلامت مصرف کننده است، بلکه برای تولید کنندگان محصول نیز لازم و ضروری است، همچنین کنترل کیفی مواد غذایی، شناسایی مواد شیمیایی مختلفی که در صنعت برای اهداف خاصی به غذا اضافه می شود، بررسی باقیمانده آنتی بیوتیک ها که به عنوان مکمل غذایی و یا در موارد معالجه دام ها مصرف می شود و نیز تعیین آلودگی مواد غذایی به فلزات، مواد شیمیایی، حشره کش ها و آفت کش ها از دیگر اهداف آزمایش مواد غذایی است.

بر این اساس کارشناسان آزمایشگاه معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اقدامات و فعالیت های آزمایشگاه کنترل کیفی مواد غذایی معاونت غذا و دارو دانشگاه را تشریح کردند.

مهندس رضا زاده دباغ مدیر آزمایشگاه کنترل کیفی مواد غذایی معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: این آزمایشگاه به عنوان یکی از زیر مجموعه های معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز محسوب می شود.

زاده دباغ با بیان اینکه آزمایشگاه کنترل مواد غذایی، آشاميدني، آرايشي و بهداشتی معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز به منظور كنترل كيفي محصولات توليدي واحدهاي زیر پوشش و محصولات سطح عرضه تأسيس شده است، اظهار کرد: کار کنترل كيفي توسط انجام آزمایشات میکروب شناسی، شیمیایی، فیزیکی، سم شناسي و ارگانولپتیک صورت می گیرد.

مدیر آزمایشگاه کنترل کیفی مواد غذایی دانشگاه افزود: این آزمايشگاه در زمینه بازرسی، کنترل کار آزمایشگاه های واحدهایي که مواد غذایی، آشاميدني، آرايشي و بهداشتی تولید می کنند، آزمایشگاه های همکار غیردولتی، آموزش مسئولین فنی واحدهای تولیدی و کار آموزی دانشجویان ارائه خدمت می کند.

زاده دباغ تصریح کرد: در بخش پذیرش، محصولات نمونه برداری شده توسط کارشناسان نظارت یا شبکه ها و مراکز بهداشت پس از ورود به بخش پذیرش، ثبت آنها درسيستم اتوماسيون آزمايشگاه و کدگذاری برای انجام آزمون وارد بخش های مربوطه شده و پس از اعلام پاسخ توسط کارشناس مربوطه و رویت توسط مدیر آزمایشگاه به دبیرخانه ارسال می شود.

وی افزود: همچنین در بخش شيميايي، نمونه هايي همچون بخش آرايشي و بهداشتي؛ انواع شوينده ها، سفيد كننده ها، پاك كننده ها، خمير دندان، رنگ مو انواع كرم و مواد اوليه آرايشي و بهداشتي مورد آناليز فيزيكي و شيميايي قرار مي گيرند.

زاده دباغ در ادامه گفت: در بخش لبنيات؛ انواع فرآورده هاي لبني نیز در بخش بسته بندي؛ انواع فيلمهاي پليمري، ظروف پليمري، ماده اوليه (گرانول و مستر بچ و مواد سلولزي)، در بخش رنگ؛ انواع مواد غذايي داراي رنگ، در بخش روغن؛ انواع روغن هاي مايع و جامد مورد آناليز فيزيكي و شيميايي قرار مي گيرند.

این مقام مسئول گفت: در بخش ادويه و چاشني؛ نمك، زردچوبه، دارچين و بلغور حجيم شده و غیره، در بخش خشكبار؛ زرد آلوي خشک شده يا قيسي، توت فرنگي خشك شده و غیره و در بخش فرآورده هاي گوشتي؛ سوسيس و كالباس و همبرگر، انواع كنسرو پروتئني غذاي آماده و... آنالیز می شوند.

مدیر آزمایشگاه کنترل کیفی مواد غذایی دانشگاه تصریح کرد: در بخش آشاميدني؛ نوشابه هاي گازدار، آب معدني، عرقيات و ماءالشعير، مايعات مشكوک به الكل، آبليمو، آبغوره، سركه، ترشيجات و شورجات مورد بررسي قرار مي گيرند.

 زاده دباغ  عنوان کرد: در بخش غلات نمونه هاي آرد، گندم، انواع بيسكويت، انواع كيک، انواع كلوچه، انواع ويفر، نشاسته و گلوتن و نمونه هاي دريافتي به شرط دارا بودن شرايط آزمون، مورد آناليز قرار مي گيرند.

این مقام مسوول تاکید کرد: با توجه به نوع درخواست ارائه شده از طريق مراجع ذيصلاح ارسال كننده، نمونه با فرمول ساخت، استانداردهاي ملي و يا برگ آناليز (درمورد نمونه هاي وارداتي)مطابقت داده شده و اظهارنظر كارشناس از نظر صلاحيت مصرف شيميايي با مراجع معتبر صادر مي شود.

زاده دباغ با بیان اینکه آزمايشگاه کنترل مواد غذایی، آرایشی، بهداشتی، بخش دولتی است که در مجموعه معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز فعاليت دارد، گفت: این بخش در مجموعه سیستم سلامت ملی، نقش کنترلی ايفاء مي كند.

وی افزود: اين سيستم، همه فرآيندها و مسئوليت‌هايي كه در ارتباط با نظارت بر کیفیت و اطمینان از سلامت فرآورده های غذایی، آرایشی و بهداشتی که توسط تولید کنندگان داخلی و یا وارد کنندگان خارجی وارد بازار مصرف می شود و انطباق آنها با استانداردهای ملی و جهانی است را تشريح مي کند و  اين سيستم تاييد خواهد كرد كه همه فرآيندهاي كاري، برنامه‌ريزي شده و تحت كنترل هستند.

مدیر آزمایشگاه کنترل کیفی مواد غذایی خاطرنشان کرد: این آزمایشگاه این نقش را از طریق برقراری سیستم کیفیت و انجام آزمون های کنترل کیفی، برروی محصولات واحدهای تولیدی زیر پوشش دانشگاه و محصولات موجود در سطح عرضه ایفاء می کند.

افتخارات آزمایشگاه مواد غذایی معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز

زاده دباغ با اشاره به افتخارات آزمایشگاه، گفت:  این آزمایشگاه در ارزشیابی سازمان غذا و دارو از عملکرد آزمایشگاه های سطح یک برای دومین سال متوالی در سال 93 و 94 موفق به کسب رتبه اول کشوری در بین آزمایشگاه های کنترل کیفی معاونت های غذا و داروی سطح یک سراسر کشور 94 شد.

وی افزود: همچنین این آزمایشگاه در یازدهمین گردهمايي مديران آزمايشگاه هاي كنترل مواد غذايي، آرايشي و بهداشتي که در سال 94 در رشت برگزار شد، نتايج ارزشيابي هاي انجام شده توسط سازمان غذا و دارو اعلام و از رتبه هاي برتر آزمايشگاه ها و مديران مربوطه تقدير شد و برای نخستین بار در استان خوزستان گواهی GLP به آزمایشگاه کنترل کیفی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اعطاء شد.

زاده دباغ در پایان  اظهار کرد: این امر نشان می دهد، آزمایشگاه مواد غذایی و بهداشتی معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور  اهواز، توان قابل ملاحظه ای در آزمایش مواد غذایی دارد.

مهندس محمد درویش نژاد مسئول بخش شیمی و تضمین کیفیت آزمایشگاه معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز گفت: همه واحدهای آزمایشگاه به عنوان اجزای سازمان اهمیت خاص خود را داشته و عهده دار بخشی از فعالیت ها هستند.

درویش نژاد افزود: در این میان، واحد تضمین کیفیت (QA ) از نظر برنامه ریزی و ارتقای کیفیت مجموعه اهمیت بسیاری در آزمایشگاه دارد. واحد تضمین کیفیت مسئولیت تدوین و بازنگری تمامی روش های اجرایی مدیریتی، فنی و نظارت بر اجرای صحیح آنها را توسط پایش های دوره ای مطابق با استاندارد ایزو بر عهده دارد.

مسئول بخش شیمی و تضمین کیفیت آزمایشگاه معاونت غذا و دارو دانشگاه تاکید کرد: بهبود مستمر سیستم با بررسی نتایج پایش ها و تصمیم گیری برای ارتقای کیفیت صورت می گیرد. واحد تضمین کیفیت به طور مستقیم زیر نظر مدیریت ارشد است و به لحاظ کاری در ارتباط با تمامی اجزا و پرسنل آزمایشگاه است.

درویش نژاد تصریح کرد: کنترل مستندات، مدارک و سوابق، ممیزی های داخلی، اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه، نظارت بر واحد کالیبراسیون و تجهیزات، بررسی شکایات مشتریان، کنترل کیفیت و اعتبار بخشی آزمون های آزمایشگاه، پایش عملکرد گردش نمونه تا ارسال پاسخ آزمون، اهم فعالیت های واحد تضمین کیفیت است.

دکتر ناجی صیاحی مسئول بخش میکروب شناسی نیز در زمینه کار در بخش میکروب این آزمایشگاه گفت: دنياي ميكروب ها جهاني زنده اما غير قابل رويت است و به این دلیل است كه علم ميكروب شناسي از ساير علوم متمايز است.

وی افزود: كار كردن با ميكروب مستلزم رعايت نكات خاصي است تا ضمن اينكه رشد و تكثير ميكروارگانيسم ها ي مورد نظر صورت مي گيرد از آلودگي هاي ثانويه و رشد ساير ميكروب ها جلوگيري بعمل آيد به همين دلیل هر آزمايشگاه بايد داراي دستورالعملي حاوي تمام نكات كار در آزمايشگاه باشد.

 صیاحی تصریح کرد: در همين راستا آزمايشگاه كنترل، داراي استانداردهاي ملي ( isiri ) ها استانداردهاي بين المللي (iso ) ها و sop ها (دستورالعمل هاي داخلي آزمايشگاه ) است كه كارشناسان مربوطه آزمايشات مورد نياز را با استناد به مراجع فوق انجام مي دهند. با تصور اينكه تمامی ميكروارگانيسم ها يي كه مورد آزمايش قرار مي گيرند مي توانند بالفعل و بالقوه بيماريزا باشند.

وی ادامه داد: به همين منظور تمامی كشت هاي ميكروبي و موادي كه امكان تماس آنها با ميكروارگانيسمهاي زنده وجود دارد، بايد به دقت و توجه مورد استفاده قرار می گيرند تا حدالمقدور محيط كار از آلودگي دور نگه داشته شود و در نتيجه كشت ميكروبي و شناسايي ميكروارگانيسم هاي مورد نظر صحيح باشد.

صیاحی با بیان اینکه هنگام كار در بخش ميكروب شناسي مقررات مربوط به كار در اين بخش و حفظ موارد ايمني كه شامل فرد آزمايش كننده از نظر پوشش و مهارت، نظافت بخش، تميزي و استريل بودن سطوح و هودهاي ميكروب شناسي ضروری است، اظهار کرد: تميز بودن هواي آزمايشگاه ميكروب شناسي، شرايط صحيح ارسال نمونه ها به بخش ميكروب شناسي، استفاده از محيط هاي كشت تازه، تهيه صحيح محيط ها، محلول هاي مورد نياز در بخش، استريل بودن وسايل مورد استفاده در كشت ميكروبي و رعايت تمامی اصول ميكروب شناسي در اين بخش الزامي است.

مسئول بخش میکروب شناسی معاونت غذا و دارو دانشگاه، با اشاره به اینکه بخش ميكروب شناسي آزمايشگاه كنترل از چهار قسمت اصلي، محيط سازي، كشت، انكوباسيون و استريليزاسيون تشكيل شده است، افزود: تمامی مواد غذايي، بهداشتي و آرايشي كه در بخش ميكروب شناسي مورد آزمون قرار مي گيرند به طور مستقيم توسط كارشناسان اداره نظارت از واحدهاي زیر پوشش و يا توسط واحد بهداشت محيط از سطح عرضه، نمونه ها به آزمايشگاه ارسال مي شوند.

صیاحی افزود: در بخش ميكروب شناسي نمونه ها با توجه به استانداردهاي موجود مورد آزمايش قرار گرفته، ابتدا با اطمينان از استريل بودن قسمت كشت آزمايشگاه ميكروب شناسي، محيط هاي كشت ميكروبي و وسايل مورد نياز آزمايش از نمونه رقت هاي مورد نظر تهيه و مورد آزمون ميكروبي قرار مي گيرد.

دکتر روح اله شیر علی پور مسئول بخش سم شناسی بیان داشت: در اين بخش با استفاده از دستگاه هاي پيشرفته، روش هاي نوين تجزيه اي و داشتن كارشناسان خبره به انجام آزمون هاي مختلف همچون اندازه گيري نگهدارنده ها (مانند سوربات، بنزوات، ناتامايسن و غیره)، انواع عناصر (مانند سرب، كادميوم، مس، جيوه ، قلع و غیره) ، آنواع آفلاتوكسين ها (B , G, M ) مي پردازند.

وی گفت: نمونه هایی که به طور روتین توسط اداره نظارت بر مواد غذایی، شبكه هاي بهداشتی در سطح  استان از سطح تولید و  اداره بهداشت محیط معاونت بهداشتی از سطح عرضه، نمونه برداری می شود.

شیرعلی پور ادامه داد: نمونه هایی که در قالب طرح های مختلف همچون طرح غنی سازی نمک با ید، طرح غنی سازی آرد با آهن، طرح PMS، طرح تصفیه نمک های خوراکی، طرح حذف جوشش شیرین از نان و غیره به آزمایشگاه ارسال و نمونه برداری می شود.

مهندس فرشیدحاتمی کاکش مسول واحد تحویل نمونه آزمایشگاه کنترل کیفی غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز اظهار داشت:مسئولیت دریافت نمونه های واردشده به بخش تحویل نمونه از لحاظ نظارت قاچاق، واردات، روتین از مراکز بهداشتی، شبکه های بهداشتی، کارخانجات(قراردادی)، شکایتی و غیره را بر عهده دارم.

حاتمی کاکش افزود: بر اساس جدول تعداد نمونه های مورد نیاز، سپس مطابقت کردن نمونه های با نامه درخواستی و در نهایت پذیرش نمونه در اتوماسیون آزمایشگاه، ثبت و کدگذاری نمونه ثبت شده و ارسال آن به بخش های مختلف آزمایشگاه همچون میکروب، شیمی، سم شناسی و بسته بندی برای انجام آزمون های خواسته شده انجام می شود.

وی افزود: همچنین تعدادی از نمونه ها به عنوان نمونه شاهد در محل نگهداری نمونه مربوطه در این واحد نگهداری و طبقه بندی می شوند تا در صورت لزوم از آنها استفاده شود و پس از دو ماه به انبار نمونه شاهد منتقل شده که پس از انتقال به امور عمومی معاونت تحویل داده می شوند.

مسول واحد تحویل نمونه آزمایشگاه کنترل کیفی غذا و داروی اهواز در پایان گفت: پاسخ دهی و ارسال پاسخ به صورت اتوماسیون و نیز به صورت حضوری پس از جواب دهی توسط بخش ها به نمونه های پذیرش شده صورت می گیرد.

مهندس محمد رضا موحدی مسئول ارزیابی و قراردادهای آزمایشگاه معاونت غذا و دارو دانشگاه در زمینه کار خود گفت: بازدید و ارزیابی آزمایشگاه های شرکت های تولیدی در سطح استان خوزستان (زیر پوشش معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز)، بررسی، طرح درخواست ها و چک لیست های ارزیابی آزمایشگاه های همکار، مجاز و آکرودتیه در کمیته کارشناسی آزمایشگاه های همکار و مجاز استان بخشی از فعالیت های این بخش است.

وی در ادامه افزود: به صورت مستمر نتایج جلسات کمیته کارشناسی آزمایشگاه های همکار و مجاز و مصوبات مربوطه به مرکز آزمایشگاه های مرجع غذا و دارو ارسال و موارد بین آزمایشگاه های همکار و مجاز و آزمایشگاه مرجع پیگیری می شود.

موحدی گفت: همچنین در این بخش آموزش مسئولان فنی شرکت های تولیدی شامل برنامه ریزی و پیگیری اجرای آموزش در بخش های شیمی، میکروبی صورت می گیرد و برحسب نیاز به مدیریت غذا یا دانشکده های تابعه استان نیز معرفی می شوند.

وی اظهار داشت: هماهنگی و پیگیری کار آموزی دانشجویان مرتبط با حوزه کاری آزمایشگاه غذا و دارو، پیگیری و انجام قرارداد فی مابین آزمایشگاه و شرکت های تولیدی در زمینه انجام آزمون های تخصصی، تکمیلی و پیگیری گزارش های بازدید کارشناسان از آزمایشگاه های همکار، مجاز و تولیدی نیز از دیگر اقدامات این بخش است.